Obraz chorób zakaźnych w sztuce i historii

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Co do zasady zajęcia skierowane są do wszystkich roczników i wszystkich wydziałów Uniwersytetu Warszawskiego.

Na wykład nie mogą rejestrować się studenci uczestniczący w roku akademickim w wykładach w ramach cyklu pt.” Choroby, epidemie i zarazy w historii ludzkości” (0000-CHEZ-OG).

Zajęcia będą dotyczyć historii najważniejszych chorób zakaźnych, które wpływały na ludzkość od czasów starożytnych po dzień dzisiejszy. Tytułowymi bohaterami wykładów będą m.in. dżuma, cholera, tyfus, ospa prawdziwa, żółta febra oraz COVID-19. Słuchacze dowiedzą się jak epidemie i pandemie decydowały o losach wybranych narodów, państw i miast. Duży nacisk zostanie położony na dzieje Warszawy w kontekście walki z chorobami i epidemiami. Historia ewolucji schorzeń zakaźnych zostanie omówiona również przez pryzmat sztuki, literatury oraz filmu. Studenci dowiedzą się jaki wpływ epidemie i zarazy miały na demografię i sprawy społeczne. Poznają sylwetki najsłynniejszych władców, artystów i pisarzy, którzy zmagali się z tytułowymi dolegliwościami. Przedstawione zostaną objawy, metody leczenia (w kontekście historycznym). Zaproszenie na zajęcia skierowane jest zarówno do sympatyków nauk humanistycznych, jak i reprezentantów nauk ścisłych i medycznych.

Zaproszenie do udziału w kursie skierowane jest do osób zainteresowanych dziejami najsłynniejszych chorób, z którymi ludzkość zmagała się od czasów starożytnych po czasy współczesne. Głównym celem wykładów będzie przedstawienie pandemii i epidemii w kontekście historycznym, a także na tle dzieł malarskich, rzeźbiarskich, literackich i filmowych. Słuchacze zaznajomią się z sylwetkami słynnych władców, polityków, artystów, pisarzy, aktorów, którzy zmagali się z tytułowymi dolegliwościami. Ukazany zostanie też wpływ chorób na rozwój, demografię i urbanistykę wybranych miast (Paryż, Londyn, Wiedeń, Nowy Jork, Wenecja). Ważnym elementem zajęć będzie ukazanie historii Polski i Warszawy przez pryzmat historii chorób i epidemii. Na spotkaniach zostaną także zaprezentowane najważniejsze leki, szczepionki i ich wynalazcy. Nie zabraknie również wskazania objawów chorobowych i historycznych metod leczenia.

Kurs składać się będzie z 30 zajęć po 90 min. (cały rok akademicki)

Szczegółowy program zajęć:

1. Zajęcia wprowadzające

2. Dżuma – „Wenecja wobec dżumy, czyli o kłopotliwym mariażu miasta i choroby".

3. Dżuma cz. II – „Czarna Śmierć w historii i sztuce nad Wisłą”

4. Ospa prawdziwa – „Edward Jenner w walce z ospą prawdziwą i początki ruchu antyszczepionkowego".

5. Ospa prawdziwa cz. II – „Epidemia we Wrocławiu przed eradykacją ospy”

6. Kiła – „Jedna noc z Wenus, dożywocie z Merkurym. O syfilisie w kulturze nowożytnej".

7. Kiła cz. II – „Malarstwo i rzeźba, a wenerologia”

8. „Kiła, rzeżączka i inne choroby zakaźne w świecie akademickim”

9. Odra - „Wróg populacji dziewiczych”

10. Trąd – „Alienacja, niezrozumienie i wykluczenie. O postrzeganiu trędowatych w minionych wiekach".

11. Cholera – „Historia cholery w dziewiętnastowiecznej Europie na podstawie historycznych karykatur i satyrycznych ilustracji".

12. Cholera – cz. II – „Cholera zmorą Warszawy w XIX w.”

13. Gruźlica – „Dwudziestowieczna krucjata przeciw gruźlicy, czyli o roli krzyża lotaryńskiego w ikonografii medycznej".

14. Gruźlica cz. II – „Obraz choroby w filmie, muzyce i literaturze”

15. Grypa – „Hiszpanka: historia, prewencja i mity".

16. Tyfus plamisty – „Największy wróg Napoleona i socjalizmu”

17. Tyfus plamisty cz. II – „Walka z tyfusem plamistym w warszawskim getcie na podstawie wybranych kronik i wspomnień pamiętnikarskich".

18. Dur Brzuszny – „Sąd nad Mary Mallon”

19. Błonica – „Malarskie wizerunki choroby”

20. Malaria – „Wygrać z chorobą. Słynni sportowcy i podróżnicy versus malaria".

21. Żółta febra – „Historia Ameryki Północnej w kolorze Yellow”

22. Polio – „Choroba dzieci, a sztuki plastyczne”

23. AIDS – „Mit pacjenta zero w kontekście poszukiwań narodzin wirusa HIV i początków AIDS w XX wieku".

24. AIDS II – „Nieznany wróg w świecie kultury”

25. Ebola – „Afryka w walce z niewidzialnym wrogiem”

26. SARS-CoV-1 i MERS - „Zanim pojawił się COVID 19”

27. COVID-19 – „SARS-CoV-2 – zwierciadło przeszłości".

28. COVID -19 cz. II – „Obraz choroby w sztuce przestrzeni publicznej”

29. Zika, Wirus Zachodniego Nilu, Denga – „Zagrożenia XXI wieku”

30. Podsumowanie – „Richard Tennant Cooper – artysta od chorób”

1. T. Brzeziński, Historia medycyny, Warszawa 1995

2. Z. Gajda, Do historii medycyny wprowadzenie, Kraków 2011

3. W. Szumowski, Historia medycyny, Warszawa 1961.

4. M. Łyskanowski, Medycyna i lekarze dawnej Warszawy, Warszawa 1976

5. G. Paul, 50 faktów z historii medycyny, Warszawa 2016

6. J. Aberth, Spektakle masowej śmierci: plagi, zarazy, epidemie, Warszawa 2012

7. J. Brown, Grypa: sto lat walki, Kraków 2019.

8. A. Karpiński, W walce z niewidzialnym wrogiem, Warszawa 2000

9. K. Polek, Ł. Sroka (red.), Epidemie w dziejach Europy, Kraków 2016.

10. Sz. Wrzesiński. Epidemie w dawnej Polsce, Zakrzewo 2011

11. Christopher Duncan, Susan Scott, Czarna śmierć: epidemie w Europie od starożytności do czasów współczesnych, Warszawa 2008.

12. J. Ruffié, Jean Ch. Soumia, Historia epidemii: od dżumy do AIDS, Warszawa 1996.

13. A. Nitsch-Osuch, A. Tyszkiewicz (red.), Od dżumy do COVID-19.Choroby, epidemie i pandemie w medycynie i humanistyce, Warszawa 2022.

Po zakończeniu zajęć student:

- posiada podstawową wiedzę na temat najsłynniejszych chorób od czasów starożytnych po XXI w.,

- zna sylwetki słynnych lekarzy i badaczy, który przyczynili się do zapobiegania rozwoju epidemii,

- potrafi wskazać nazwiska artystów zmagających się w swoim życiu z chorobami zakaźnymi,

- rozumie metody zapobiegania chorobom, zarówno te historyczne, jak i współczesne,

- rozumie historyczne pojęcie i terminy medyczne w kontekście chorób zakaźnych,

- dostrzega oddziaływanie medycyny na wybrane dzieła sztuki: malarstwo, rzeźba i architektura,

- umie wskazać dzieła muzyczne, literatury oraz obrazy filmowe nawiązujące do tematu kursu,

- dostrzega znaczenie chorób, epidemii i zaraz w historii Polski i Warszawy,

- dostrzega związki pomiędzy ważnymi momentami historycznymi a wpływem chorób na społeczeństwo,

- rozumie wpływ chorób zakaźnych na kształtowanie się procesów demograficznych,

- potrafi przyporządkować obszary wybuchu epidemii oraz miejsca ich najczęstszego występowania,

- umie scharakteryzować historię wybranych miast w kontekście epidemicznym,

- potrafi omówić występowanie chorób w wybranych grupach społecznych,

- zna historyczne symbole i emblematy nawiązujące do chorób zakaźnych,

- umie wskazać najważniejsze źródła historyczne odwołujące się do chorób zakaźnych,

- umie wskazać przełomowe osiągnięcia w historii medycyny,

- potrafi opisać znaczenie eksperymentu naukowego w rozwoju medycyny,

- zna najważniejsze kolekcje o profilu medycznym w Europie,

- dostrzega związki na płaszczyznach społecznej i kulturalnej pomiędzy przeszłością a teraźniejszą w kontekście pandemii COVID-19,

-potrafi wskazać przyszłe potencjalne zagrożenia epidemiczne oraz działania prewencyjne w kontekście sztuki i środków masowego przekazu

Zaliczenie zajęć odbywać się będzie na podstawie kontrolowanej obecności. Dodatkowo na ostatnich zajęciach drugiego semestru zostanie przygotowany test z pytaniami zamkniętymi.