Laboratorium i warsztat opisu zabytków-"Metal Daze": brąz, żelazo i kruszce w pradziejach

obowiązkowe

w sali

Przedmioty wykonane z metali – przede wszystkim z miedzi (i jej stopów), złota, srebra lub żelaza – to dla czasów co najmniej od III tysiąclecia przed Chr. jedna z przewodnich kategorii zabytków archeologicznych. Celem zajęć jest wprowadzenie uczestników w najważniejsze zagadnienia związane z rozwojem pradziejowej metalurgii oraz zróżnicowaniem zabytków metalowych i metodami ich opracowywania. Obok części teoretycznej zajęć, przewidziany jest też czas na bezpośrednią pracę z zabytkami, celem rozwijania umiejętności opisu ich

cech formalnych i technologicznych w praktyce.

UWAGA: w roku akademickim 2023/24 cotygodniowe zajęcia będą się odbywały tylko do połowy kwietnia. Zatem, aby zrealizować program, dodatkowe godziny zajęć zorganizujemy w terminie badań powierzchniowych (prawdopodobnie na początku kwietnia). Będą to intensywne spotkania poświęcone pracy z zabytkami, a także wizyta w jednym z muzeów archeologicznych w celu zapoznania się ze znaleziskami związanymi z tematem zajęć.

Przedmioty wykonane z metali – przede wszystkim z miedzi (i jej stopów), złota, srebra, a

następnie też żelaza – to dla czasów co najmniej od III tysiąclecia przed Chr. jedna z

przewodnich kategorii zabytków archeologicznych. Wynika to przede wszystkim z

uniwersalnego charakteru tej grupy surowców, znajdujących zastosowanie nie tylko w wielu

różnych gałęziach wytwórczości (rozmaite narzędzia, broń, ozdoby i przedmioty prestiżowe),

ale też jako mniej lub bardziej zestandaryzowany miernik wartości (w postaci płacideł, a

następnie pieniądza). Upowszechnianie się metalurgii w wyniku wzajemnych kontaktów

między różnymi społecznościami skutkowało z jednej strony kształtowaniem się wspólnych

wzorców stylistycznych i technologicznych, ale z drugiej prowadziło też do powstawania

lokalnych odmienności w tym zakresie. Zarówno jedne, jak i drugie, podlegały z kolei

stosunkowo częstym zmianom w czasie, co sprawia, że zabytki metalowe stanowią zwykle podstawę

dla studiów nad zróżnicowaniem i chronologią względną zjawisk archeologicznych. Wymienione zalety zabytków metalowych dla badań archeologicznych należy uzupełnić o jeszcze jedną istotną ich cechę –

względną trwałość, która znakomicie ułatwia nasz wgląd w świat kultury materialnej (a

pośrednio też – duchowej) dawnych społeczności.

Celem zajęć jest wprowadzenie uczestników w takie zagadnienia jak:

– rozwój pradziejowej metalurgii (uwarunkowania surowcowe, technologia i organizacja

produkcji, dystrybucja wyrobów, kontekst społeczny),

– zróżnicowanie zabytków metalowych i metody ich opracowywania (klasyfikacja

formalna, sposoby konserwacji i dokumentacji, analizy laboratoryjne).

Istotnym elementem zajęć, obok części teoretycznej, jest bezpośrednia praca z zabytkami,

celem rozwijania umiejętności opisu ich cech formalnych (konstrukcyjnych, stylistycznych), a

także identyfikacji śladów technologicznych (dostrzegalnych makroskopowo). Dla chętnych

przewidziana jest też możliwość wspólnej (nieobowiązkowej) wizyty w jednej z placówek

muzealnych gromadzących i opracowujących zbiory archeologiczne, celem obejrzenia

zabytków metalowych i metod ich konserwacji/dokumentacji.

GARBACZ-KLEMPKA A.

2016 Analiza technologii warsztatu odlewniczego osady kultury mogiłowej w Szczepidle, gm. Krzymów, woj. wielkopolskie, stan. 17, na podstawie badań metaloznawczych, (w:) P. Makarowicz, Szczepidło. Osada metalurgów kultury mogiłowej nad Wartą, Archaeologia Bimaris. Monografie, t. 9, Poznań, s. 389–424.

–> dostęp online:

https://www.academia.edu/31492743/Analiza_technologii_warsztatu_odlewniczego_osady_kultury_mogi%C5%82owej_w_Szczepidle_gm_Krzym%C3%B3w_woj_wielkopolskie_stan_17_na_podstawie_bada%C5%84_metaloznawczych_Technological_analysis_of_the_casting_workshop_from_the_Szczepid%C5%82o_settlement_on_the_basis_of_metallurgical_studies

GARBACZ-KLEMPKA A., RZADKOSZ S.

2014 Analiza technologii odlewania z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na podstawie form odlewniczych z osady kultury łużyckiej w Grzybianach, (w:) T. Stolarczyk, J. Baron (red.), Osada kultury pól popielnicowych w Grzybianach koło Legnicy, Legnica – Wrocław, 539–564.

–> dostęp online:

https://www.academia.edu/16390561/Analiza_technologii_odlewania_z_epoki_br%C4%85zu_i_wczesnej_epoki_%C5%BCelaza_na_podstawie_form_odlewniczych_z_osady_kultury_%C5%82u%C5%BCyckiej_w_Grzybianach_Analysis_of_the_Bronze_Age_and_early_Iron_Age_casting_technology_on_the_basis_of_moulds_from_the_Lusatian_culture_settlement_at_Grzybiany

GLOSSARIUM ARCHAEOLOGICUM, fasc. 14, 15, 22–26, Warszawa 1961–1965.

KOZŁOWSKI J.K., KOZŁOWSKI S.K. (RED.),

1983 Człowiek i środowisko w pradziejach [rozdziały dot. metali], Warszawa.

–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

MIAZGA B.

2017 Zabytek archeologiczny jako źródło informacji o przeszłości. Badania specjalistyczne śladów produkcji, użytkowania i depozycji artefaktów, Wrocław.

–> dostęp online:

https://wnhip.uni.wroc.pl/content/download/43544/223311/file/Miazga_MONOGRAFIA.pdf

NATUNIEWICZ-SEKUŁA M.

2017 The Craft of the Goldsmith in Wielbark Culture in the Light of the Finds from the Cemetery at Weklice, Elbląg Commune and Other Necropolis of Roman Period from Elbląg Heights. Technological Studies of Selected Aspects, „Sprawozdania Archeologiczne” 69, 185–233.

–> dostęp online:

https://www.academia.edu/34825917/The_Craft_of_the_Goldsmith_in_Wielbark_Culture_in_the_Light_of_the_Finds_from_the_Cemetery_at_Weklice_Elbl%C4%85g_Commune_and_Other_Necropolis_of_Roman_Period_from_Elbl%C4%85g_Heights_Technological_Studies_of_Selected_Aspects

NATUNIEWICZ-SEKUŁA M., STROBIN J.

2020 Produkcja późnych typów bransolet wężowatych na przykładzie znalezisk z cmentarzyska w Weklicach, stan. 7, pow. elbląski, „Wiadomości Archeologiczne” LXXI, 161–187.

–> dostęp online:

http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl/pdf-132664-61121?filename=Produkcja%20poznych%20typow.pdf

ORZECHOWSKI SZ.

2013 Region żelaza. Centra hutnicze kultury przeworskiej, Kielce.

–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

SŁAWIŃSKI W.

2002 Techniki kowalskie stosowane na Mazowszu w okresie wpływów rzymskich – uwagi praktyka, (w:) Sz. Orzechowski (red.), Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach Polski, Kielce, 177–181.

–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

TUSZYŃSKA M., STROBIN A., STROBIN J.

2016 Rzemieślnicy czy artyści? Ozdoby kobiece z Pomorza u schyłku starożytności, Gdańsk.

–> dostęp online:

https://archeologia.pl/!pliki/publikacje_elektroniczne/rzemieslnicy_czy_artysci_ozdoby_kobiece_z_pomorza_u_schylku_starozytnosci.pdf

WEKER W.

2017 Konserwacja zabytków z cmentarzyska kultury przeworskiej w Legionowie, (w:) W. Nowakowski, W. Orliński, M. Woińska (red.), Relacje kultury przeworskiej i lateńskiej na Mazowszu. Wnioski z badań cmentarzyska przeworskiego w Legionowie CSP, Warszawa – Legionowo, 217–223.

–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

Uczestnicy zajęć zapoznają się z najważniejszymi zagadnieniami dot. rozwoju starożytnej

metalurgii, z uwzględnieniem terminologii i metod badawczych (K_W02; K_W04; KW_10), w

tym również wykorzystujących osiągnięcia innych dyscyplin nauki (K_W06). Duży nacisk

położony jest też na przekazanie uczestnikom podstawowej wiedzy w zakresie opisu i

interpretacji przewodnich kategorii pradziejowych zabytków wykonanych ze stopów miedzi,

z kruszców oraz z żelaza (K_W03; K_W09). Nabyta wiedza teoretyczna i ćwiczenia praktyczne

umożliwią słuchaczom samodzielne rozpoznawanie i klasyfikowanie podstawowych form

zabytków metalowych (K_U10; K_U12), a także opisywanie ich z wykorzystaniem fachowej

terminologii (K_U19). Niejako mimochodem zajęcia przyczynią się też do pogłębienia

świadomości w zakresie znaczenia pradziejowych wytworów metalowych w badaniach nad

przeszłością człowieka i w prawidłowym rozumieniu przemian (gospodarczych, społecznych,

kulturowych), jakie zachodziły w kilku ostatnich tysiącleciach przed Chr. (K_K03; K_K06), a

także potrzeby ich wieloaspektowej analizy i interpretacji (K_K04).

– wystąpienia i aktywność podczas zajęć (30% oceny)

– test pod koniec semestru (70% oceny)