Dokumenty aparatu bezpieczeństwa PRL jako źródło historyczne

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Zajęcia poświęcone będą źródłoznawczym aspektom dokumentacji wytworzonej przez aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej. Ich celem będzie zapoznanie uczestników z organizacją i podstawowymi zasadami działania Urzędu Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa, Informacji Wojska Polskiego, Wojskowej Służby Wewnętrznej, rodzajami dokumentacji przez nie wytwarzanymi i podstawowymi zasadami krytyki dokumentów proweniencji służb specjalnych PRL.

Zajęcia poświęcone będą analizie dokumentów wytwarzanych przez aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej w latach 1944 - 1989. W ich trakcie studenci zostaną zapoznani z organizacją i podstawowymi zasadami pracy operacyjnej Urzędu Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa, Informacji Wojska Polskiego, Wojskowej Służby Wewnętrznej, a następnie rodzajami dokumentacji przez nie wytwarzanymi i podstawowymi zasadami krytyki dokumentów proweniencji służb specjalnych PRL. Celem zajęć jest przygotowanie studentów do korzystania z dokumentacji aparatu bezpieczeństwa PRL, zarówno w pracy badawczej przede wszystkim nauk humanistycznych i społecznych. W trakcie zajęć studenci poznają podstawowe instrukcje operacyjne zarówno służb cywilnych (Urząd Bezpieczeństwa, Służba Bezpieczeństwa), jak i wojskowych (Informacja Wojska Polskiego, Wojskowa Służba Wewnętrzna), metody ich działania, w tym zasady działania ewidencji operacyjnej i pracy operacyjnej. Poznają również podstawowe zasady i problemy analizy dokumentacji operacyjnej. W trakcie zajęć zostaną również poruszone kwestie specyfiki dokumentacji wytwarzanej przez aparat bezpieczeństwa w poszczególnych okresach dziejów Polski Ludowej i zasad etycznych korzystania z tego rodzaju źródeł. Podstawą zajęć będą dokumenty wytworzone przez aparat bezpieczeństwa, publikowane i niepublikowane, wspomnienia uczestników wydarzeń, a także literatura przedmiotu, z uwzględnieniem najnowszych publikacji.

Źródła publikowane:

Aparat bezpieczeństwa w latach 1944 – 1956, część I, lata 1945 – 1947, opr. Andrzej Paczkowski, Warszawa 1994,

Aparat bezpieczeństwa w latach 1944 – 1956, część II, lata 1948 – 1949, opr. Andrzej Paczkowski, Warszawa 1996,

Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1950 – 1952: taktyka, strategia, metody, wstęp Andrzej Paczkowski, wybór i opracowanie Antoni Dudek, Andrzej Paczkowski, Warszawa 2000,

Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1953 – 1954: taktyka, strategia, metody, wstęp Andrzej Paczkowski, wybór i opracowanie Grzegorz Majchrzak, Andrzej Paczkowski, Warszawa 2004,

Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954 – 1956: taktyka, strategia, metody, wstęp Andrzej Paczkowski, wybór i opracowanie Grzegorz Majchrzak, Andrzej Paczkowski, Warszawa 2011,

Ewidencja operacyjna i archiwum organów bezpieczeństwa PRL w latach 1944 – 1990. Zbiór normatywów, redakcja i opracowanie Monika Komaniecka – Łyp, Kraków 2017,

Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945 – 1989), opracował i wstępem opatrzył Tadeusz Ruzikowski, Warszawa 2004,

Instrukcje, wytyczne, okólniki dyrektor Departamentu V MBP dotyczące działań przeciwko Kościołowi katolickiemu w latach 1945 – 1953, wyb. i opr. Adam Dziurok, ks. Józef Marecki, Filip Musiał, wstęp Adam Dziurok, Filip Musiał, Kraków – Katowice 2012,

Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lata 1962 – 1989, Warszawa 2017,

Nieznane instrukcje, wytyczne, okólniki Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego dotyczące ruchu ludowego i niezależnych działaczy ludowych w latach 1945 – 1954, wstęp, wybór i opracowanie, Filip Musiał, Mateusz Szpytma, Kraków 2020,

Normatywy Wojskowej Służby Wewnętrznej (1957 – 1990), wyb., wstęp i opracowanie Bartosz Kapuściak, Katowice – Kraków 2019,

Palski Zbigniew, Agentura informacji wojskowej w latach 1945 – 1956, Warszawa 1992,

Opracowania:

Archiwalia komunistycznego aparatu represji: zagadnienia źródłoznawcze, pod red. Filipa Musiała, Kraków 2012,

Dominiczak Henryk, Organy bezpieczeństwa PRL 1944 – 1990: rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997,

Musiał Filip, Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970-1989), Kraków 2007,

Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno – źródłoznawcze, pod red. Filipa Musiała, Kraków 2006,

Palski Zbigniew, Informacja Wojska Polskiego 1943 – 1957, Warszawa 2016,

Terlecki Ryszard, Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944 – 1990, Kraków 2007,

Wokół teczek bezpieki: zagadnienia metodologiczno – źródłoznawcze, pod red. Filipa Musiała, Kraków 2006,

Po zakończeniu zajęć student:

– zna zasady funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa w Polsce Ludowej i podstawowe dokumenty jej dotyczące,

– posiada wiedzę na temat organizacji aparatu bezpieczeństwa w PRL i podstawowych jego struktur,

- zna i rozumie podstawowe pojęcia z zakresu pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa

- umie analizować podstawowe rodzaje dokumentacji wytwarzanej przez aparat bezpieczeństwa, wykorzystując w tym celu literaturę przedmiotu,

- umie korzystać z podstawowych edycji źródłowych, publikacji encyklopedycznych, zbiorów elektronicznych, pomocy naukowych przydatnych do badań nad dziejami aparatu bezpieczeństwa w Polsce Ludowej,

– rozumie problemy wynikające z korzystania akt proweniencji aparatu bezpieczeństwa,