Psychologiczne podstawy myślenia kolektywnego: stereotypy, uprzedzenia, dehumanizacja, teorie spiskowe

Tytuł:

Psychologiczne podstawy myślenia kolektywnego: Wprowadzenie

Jest może truizmem, że człowiek jest istotą społeczną. Z całą pewnością nie jest już nim twierdzenie, że nasze myślenie o świecie i ludziach zmienia się wtedy, kiedy przyjmujemy perspektywę (punkt widzenia) określonej grupy (kategorii) społecznej: przestajemy patrzeć na świat ze swojej własnej, indywidualnej perspektywy, zaczynamy posługiwać się tzw. myśleniem kolektywnym (collective thinking).

Należymy do określonej kategorii społecznej (np. jesteśmy kobietą lub mężczyzną lub osobą niebinarną, Polakiem lub obcokrajowcem żyjącym w Polsce, głosujemy na taką a nie inną partię polityczną, itd.). Mamy określone miejsce w systemie społecznym (np. zajmujemy wysoką lub niską pozycję w hierarchii władzy i zamożności). Podzielamy z innymi ludźmi, należącymi do tej samej kategorii (grupy) społecznej, określone przekonania na temat świata i związane z nimi wartości; przyjmujemy określone ideologie. Wszystko to wywiera istotny wpływ na percepcję innych i ustosunkowanie się do nich. Celem wykładu jest systematyczne prześledzenie zmian w relacjach psychologicznych miedzy jednostką a innymi ludźmi, do jakich prowadzi myślenie kolektywne.

Jakie mechanizmy poznawcze i afektywne uruchamiane są wtedy, kiedy zaczynamy myśleć o innych nie ze swojej własnej, indywidualnej perspektywy, ale z perspektywy

zbiorowej, oferowanej nam przez grupę (kategorię) do której należymy, a także pozycję w systemie władzy? Do jakich konsekwencji psychologicznych prowadzi wejście na ścieżkę myślenia zbiorowego? Oto pytania, na które będę starał się odpowiedzieć odwołując się do współczesnej wiedzy z obszaru psychologii społecznej, zwłaszcza – psychologii stosunków międzygrupowych, a także psychologii konfliktu i kulturowej.

Z zarysowanego tu punktu widzenia przyjrzę się temu,

- na czym polega kategoryzacja społeczna (podział my-oni) i jakie ma konsekwencje; czym jest tożsamość społeczna, w jakich relacjach pozostaje do tożsamości indywidualnej, i jakie są następstwa zaktywizowania każdej z nich; jakie są konsekwencje dojrzałej (stabilnej), a jakie narcystycznej (obronnej) identyfikacji grupowej.

- skąd biorą się stereotypy społeczne, jakie są ich rodzaje, jak powiązane są z procesami kategoryzacji i jak wpływają na przetwarzanie informacji społecznych; jaką rolę odgrywają w relacjach interpersonalnych i międzygrupowych. Na czym polega zagrożenie stereotypem i jakie ma następstwa.

- jaka jest natura uprzedzeń, skąd się biorą, jakie są ich rodzaje i przejawy, jakie czynniki decydują o ich nasileniu i trwałości.

Na czym polega dehumanizacja, jakie są jej przejawy, w jakich okolicznościach się nasila, jak można jej przeciwdziałać.

- co to jest osobowość autorytarna i orientacja na dominację społeczną, i jakie są ich następstwa dla relacji międzygrupowych;

- jakie są źródła myślenia spiskowego, jakie są główne rodzaje teorii spiskowych, jakie czynniki osobowościowe, poznawcze, i sytuacyjne decydują o przyjmowaniu przekonań spiskowych;

- na czym polega myślenie ideologiczne, jakie ma korzenie psychologiczne, przejawy i konsekwencje (np. ideologie konserwatywne vs. liberalne; ideologie religijne vs. ateistyczne; seksizm ambiwalentny i wrogi). Ideologie a polityczne konstruowanie przeszłości.

- jak fakt posiadania władzy (bądź przeciwnie, podlegania władzy innych ludzi), wpływa na nasze zachowania i emocje (zwłaszcza – w relacjach interpersonalnych);

LEKTURY PODSTAWOWE:

STEREOTYPY, UPRZEDZENIA, i DEHUMANIZACJA

Kofta, M. (2017). Stosunek do Obcego: co na ten temat mówi współczesna psychologia społeczna? [w:] J. Brzeziński (red.), Swój i obcy (s. 11-37).

Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM.

Rędzio, A. & Kofta, M. (2017). Mechanizmy leżące u podstaw efektów zagrożenia stereotypem: przegląd teorii. Psychologia Społeczna,12, 366–378.

TOZSAMOŚĆ SPOŁECZNA, POTRZEBY, I REPREZENTACJE HISTORII

Kwiatkowska, A. (1999). Tożsamość a społeczne kategoryzacje (teorie tożsamości społecznej: s. 80-112). Warszawa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN.

Babińska, A., Bilewicz, M., Barth, M., & Fritsche, I. (2020). Rola motywacji w reprezentacjach przeszłości: kontrola i moralność. W : M. Kofta & A. Rędzio (red.). Poczucie kontroli I niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 293-316). Warszawa: Wyd.Liberi Libri.

AUTORYTARYZM I ORIENTACJA NA DOMINACJĘ SPOŁECZNĄ

Radkiewicz, P. (2012). Autorytaryzm a brzytwa Ockhama (s. 18-76). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Duckitt, J. and Sibley, Ch. G.(2009). A Dual-Process Motivational Model of Ideology, Politics, and Prejudice. Psychological Inquiry, 20, 98–109.

PSYCHOLOGIA WŁADZY

Kofta, M., & Bukowski, M. (2011). Psychologia kontroli a psychologia władzy: Wzajemne relacje i możliwe obszary inspiracji. W: J.Czarnota-Bojarska & I. Zinserling (red..), W kręgu psychologii społecznej (s. 75-99). Warszawa: Wyd, Uniwersytetu Warszawskiego..

Cisłak, A., Cichocka, A., & Marchlewska, M. (2020). Bycie na szczycie: poczucie kontroli osobistej i kontroli nad innymi jako odrębne mechanizmy psychologiczne. W : M. Kofta & A. Rędzio (red.). Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 183-200). Warszawa: Wyd. Liberi Libri.

Guinote, A. (2017). How power affects people: Activating, wanting, and goal seeking. Annual Review of Psychology, 68, 353-368.

MYŚLENIE SPISKOWE

Kofta, M., (w przygotowaniu). Psychologiczne uwarunkowania myślenia spiskowego o świecie społecznym. Maszynopis niepublikowany. Uniwersytet Warszawski, Instytut Studiów Społecznych.

Marchlewska, M., Aleksandra Cichocka, A., & Cisłak, A. (2020). Poczucie zagrożenia, niepewność i wiara w teorie spiskowe. W : M. Kofta& A. Rędzio (red.). Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 139-156). Warszawa: Wyd. Liberi Libri.

MYSLENIE IDEOLOGICZNE

Czernatowicz-Kukuczka, A., Kossowska, M., Czarnek, G., Szumowska, E., & Szwed, P. (2020). Radzenie sobie z niepewnością na poziomie przekonań i sądów społecznych. W : M. Kofta & A. Rędzio (red.). Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 111-138). Warszawa: Wyd. Liberi Libri.

Tytuł:

Psychologiczne podstawy myślenia kolektywnego: Wprowadzenie

Jest może truizmem, że człowiek jest istotą społeczną. Z całą pewnością nie jest już nim twierdzenie, że nasze myślenie o świecie i ludziach zmienia się wtedy, kiedy przyjmujemy perspektywę (punkt widzenia) określonej grupy (kategorii) społecznej: przestajemy patrzeć na świat ze swojej własnej, indywidualnej perspektywy, zaczynamy posługiwać się tzw. myśleniem kolektywnym (collective thinking).

Należymy do określonej kategorii społecznej (np. jesteśmy kobietą lub mężczyzną lub osobą niebinarną, Polakiem lub obcokrajowcem żyjącym w Polsce, głosujemy na taką a nie inną partię polityczną, itd.). Mamy określone miejsce w systemie społecznym (np. zajmujemy wysoką lub niską pozycję w hierarchii władzy i zamożności). Podzielamy z innymi ludźmi, należącymi do tej samej kategorii (grupy) społecznej, określone przekonania na temat świata i związane z nimi wartości; przyjmujemy określone ideologie. Wszystko to wywiera istotny wpływ na percepcję innych i ustosunkowanie się do nich. Celem wykładu jest systematyczne prześledzenie zmian w relacjach psychologicznych miedzy jednostką a innymi ludźmi, do jakich prowadzi myślenie kolektywne.

Jakie mechanizmy poznawcze i afektywne uruchamiane są wtedy, kiedy zaczynamy myśleć o innych nie ze swojej własnej, indywidualnej perspektywy, ale z perspektywy

zbiorowej, oferowanej nam przez grupę (kategorię) do której należymy, a także pozycję w systemie władzy? Do jakich konsekwencji psychologicznych prowadzi wejście na ścieżkę myślenia zbiorowego? Oto pytania, na które będę starał się odpowiedzieć odwołując się do współczesnej wiedzy z obszaru psychologii społecznej, zwłaszcza – psychologii stosunków międzygrupowych, a także psychologii konfliktu i kulturowej.

Z zarysowanego tu punktu widzenia przyjrzę się temu,

- na czym polega kategoryzacja społeczna (podział my-oni) i jakie ma konsekwencje; czym jest tożsamość społeczna, w jakich relacjach pozostaje do tożsamości indywidualnej, i jakie są następstwa zaktywizowania każdej z nich; jakie są konsekwencje dojrzałej (stabilnej), a jakie narcystycznej (obronnej) identyfikacji grupowej.

- skąd biorą się stereotypy społeczne, jakie są ich rodzaje, jak powiązane są z procesami kategoryzacji i jak wpływają na przetwarzanie informacji społecznych; jaką rolę odgrywają w relacjach interpersonalnych i międzygrupowych. Na czym polega zagrożenie stereotypem i jakie ma następstwa.

- jaka jest natura uprzedzeń, skąd się biorą, jakie są ich rodzaje i przejawy, jakie czynniki decydują o ich nasileniu i trwałości.

Na czym polega dehumanizacja, jakie są jej przejawy, w jakich okolicznościach się nasila, jak można jej przeciwdziałać.

- co to jest osobowość autorytarna i orientacja na dominację społeczną, i jakie są ich następstwa dla relacji międzygrupowych;

- jakie są źródła myślenia spiskowego, jakie są główne rodzaje teorii spiskowych, jakie czynniki osobowościowe, poznawcze, i sytuacyjne decydują o przyjmowaniu przekonań spiskowych;

- na czym polega myślenie ideologiczne, jakie ma korzenie psychologiczne, przejawy i konsekwencje (np. ideologie konserwatywne vs. liberalne; ideologie religijne vs. ateistyczne; seksizm ambiwalentny i wrogi). Ideologie a polityczne konstruowanie przeszłości.

- jak fakt posiadania władzy (bądź przeciwnie, podlegania władzy innych ludzi), wpływa na nasze zachowania i emocje (zwłaszcza – w relacjach interpersonalnych);

LEKTURY PODSTAWOWE:

STEREOTYPY, UPRZEDZENIA, i DEHUMANIZACJA

Kofta, M. (2017). Stosunek do Obcego: co na ten temat mówi współczesna psychologia społeczna? [w:] J. Brzeziński (red.), Swój i obcy (s. 11-37).

Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Społecznych UAM.

Rędzio, A. & Kofta, M. (2017). Mechanizmy leżące u podstaw efektów zagrożenia stereotypem: przegląd teorii. Psychologia Społeczna,12, 366–378.

TOZSAMOŚĆ SPOŁECZNA, POTRZEBY, I REPREZENTACJE HISTORII

Kwiatkowska, A. (1999). Tożsamość a społeczne kategoryzacje (teorie tożsamości społecznej: s. 80-112). Warszawa: Wyd. Instytutu Psychologii PAN.

Babińska, A., Bilewicz, M., Barth, M., & Fritsche, I. (2020). Rola motywacji w reprezentacjach przeszłości: kontrola i moralność. W : M. Kofta & A. Rędzio (red.). Poczucie kontroli I niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 293-316). Warszawa: Wyd.Liberi Libri.

AUTORYTARYZM I ORIENTACJA NA DOMINACJĘ SPOŁECZNĄ

Radkiewicz, P. (2012). Autorytaryzm a brzytwa Ockhama (s. 18-76). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Duckitt, J. and Sibley, Ch. G.(2009). A Dual-Process Motivational Model of Ideology, Politics, and Prejudice. Psychological Inquiry, 20, 98–109.

PSYCHOLOGIA WŁADZY

Kofta, M., & Bukowski, M. (2011). Psychologia kontroli a psychologia władzy: Wzajemne relacje i możliwe obszary inspiracji. W: J.Czarnota-Bojarska & I. Zinserling (red..), W kręgu psychologii społecznej (s. 75-99). Warszawa: Wyd, Uniwersytetu Warszawskiego..

Cisłak, A., Cichocka, A., & Marchlewska, M. (2020). Bycie na szczycie: poczucie kontroli osobistej i kontroli nad innymi jako odrębne mechanizmy psychologiczne. W : M. Kofta & A. Rędzio (red.). Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 183-200). Warszawa: Wyd. Liberi Libri.

Guinote, A. (2017). How power affects people: Activating, wanting, and goal seeking. Annual Review of Psychology, 68, 353-368.

MYŚLENIE SPISKOWE

Kofta, M., (w przygotowaniu). Psychologiczne uwarunkowania myślenia spiskowego o świecie społecznym. Maszynopis niepublikowany. Uniwersytet Warszawski, Instytut Studiów Społecznych.

Marchlewska, M., Aleksandra Cichocka, A., & Cisłak, A. (2020). Poczucie zagrożenia, niepewność i wiara w teorie spiskowe. W : M. Kofta& A. Rędzio (red.). Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 139-156). Warszawa: Wyd. Liberi Libri.

MYSLENIE IDEOLOGICZNE

Czernatowicz-Kukuczka, A., Kossowska, M., Czarnek, G., Szumowska, E., & Szwed, P. (2020). Radzenie sobie z niepewnością na poziomie przekonań i sądów społecznych. W : M. Kofta & A. Rędzio (red.). Poczucie kontroli i niepewność: Konsekwencje dla rozumienia świata społecznego (s. 111-138). Warszawa: Wyd. Liberi Libri.