Antropologia płci i seksualności

nieobowiązkowe

W trakcie zajęć prześledzimy rozwój antropologicznej refleksji dotyczącej płci i seksualności. Przyjrzymy się: znaczeniu terminów sex (płeć) i gender (płeć kulturowa); relacjom między koncepcją płci kulturowej a dychotomiami kultura - natura i publiczne - prywatne; mechanizmom współuczestniczącym w społecznym tworzeniu płci i seksualności, takim jak edukacja czy religia; konstrukcji kobiecości, męskości i seksualności z kontekście postkolonialnym i postsocjalistycznym; przemocy seksualnej.

Zajęcia organizacyjne. Oraz: początki zainteresowania płcią i seksualnością. Znaczenie badań nad rodziną. Płeć jako kategoria biologiczna.

Literatura uzupełniająca: Bronisław Malinowski, Życie seksualne dzikich w północno-zachodniej Melanezji. Miłość, małżeństwo i życie rodzinne u krajowców z Wysp Trobrianda Brytyjskiej Nowej Gwinei, przeł. A. Waligórski, J. Chałasiński, Warszawa: Książka i Wiedza, 1957, Rozdz. 1 (Mężczyzna i kobieta w życiu plemiennym), rozdz. 3 (Przedmałżeńskie stosunki płciowe), rozdz. 7 (płodzenie i ciąża w wierzeniach i zwyczajach krajowców)

Margaret Mead, Dojrzewanie na Samoa, przeł. E. Życieńska, Warszawa, PIW, 1986, Wprowadzenie i rozdz. 7, (Formalne stosunki płciowe)

L.H. Morgan, Społeczeństwo pierwotne czyli badanie kolei ludzkiego postępu od dzikości przez barbarzyństwo do cywilizacji, przeł. A. B., Warszawa, Red. „Prawdy”, 1887, s. 421-438.

Edith Durham M., High Albania and its Customs in 1908, „The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland”, 1910, t.40, s. 453-472.

Co to jest gedner? Definicja i ewolucja pojęcia. Od antropologii kobiet do antropologii płci. Natura–kultura; publiczne–prywatne.

Sherry B. Ortner, Czy kobieta ma się tak do mężczyzny, jak natura do kultury?, [w:] Nikt nie rodzi się kobietą? (red. i tłum.) T. Hołówka, Warszawa: Czytelnik, 1982.

Henrietta Moore, 2004, Co się stało kobietom i mężczyznom? Płeć kulturowa i inne kryzysy w antropologii, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, kontynuacje, red. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa: PWN, s. 402-419.

Suzanne A. Brenner, 2007, Dlaczego kobiety rządzą w domu: nowe spojrzenie na jawajskie ideologie płci kulturowej i samokontroli [w:] Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 1, (red.) R.E. Hryciuk, A. Kościańska, Warszawa: Wyd. UW, s. 276-308.

Literatura uzupełniająca: Henrietta L. Moore, Płeć kulturowa i status kobiet – wyjaśnienie sytuacji kobiet, przeł. Anna Ostrowska, [w:] Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003.

Płeć, seksualność i rodzina jako kategorie konstruowane społecznie

Carole Vance, Konstruktywizm społeczny: kłopoty z historią seksualności, [w:] Gender t. 2, s. 15-32.

Jeffrey Weeks, Wynalezienie seksualności, [w:] Antropologia seksualności, red. A. Kościańska, WUW, 201, s. 23-55.

Jane Collier, Michelle Z. Rosaldo, Sylvia Yanagisako, Czy rodzina istnieje? Nowe ujęcia antropologiczne, [w:] Gender, t. 1, red. R.E. Hryciuk, A. Kościańska, Warszawa, WUW, s. 60-75.

Historia płci i seksualności jako historia polityczna

Ann L. Stoler, Żeby imperium było przyzwoite. Polityka rasy i moralności w dwudziestowiecznych kulturach kolonialnych, [w:] Antropologia seksualności… s. 56-94

Ingrid Sharp, Seksualne zjednoczenie Niemiec [w:] Antropologia seksualności… s. 95-113.

Płeć i seksualność a religia. Islam a chrześcijaństwo

Homa Hoodfar, Zasłona w ich umysłach i na naszych głowach [w:] Gender., t. 1, s. 227-257.

Beata Kowalska, 2006, Kobiety a fundamentalizm na przykładzie Nowej Prawicy Chrześcijańskiej w USA i Islamskiej Republiki Iranu, [w:] Kobiety i religie, red. K. Leszczyńska, A. Kościańska, Kraków, Zakład Wydawniczy Nomos, 2006, s. 339-364.

Literatura uzupełniająca: Konrad Pędziwiatr, 2006, Religijny wymiar wolności i społecznego zaangażowania wśród muzułmanek w Belgii i Wielkiej Brytanii, [w:] Kobiety i religie, s. 315-337.

Beata Kowalska, Czy obywatelstwo ma płeć? Kulturowe tło zmagań jordańskich matek o równy dostęp do obywatelstwa, „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej”, 2004, http://zew.info.pl/files/1-14_Kowalska.pdf

Lila Abu-Lughod, Czy naprawdę trzeba ratować muzułmanki? Refleksje antropologa o relatywizmie kulturowym i jego Innych, w: Kobiety, gender i rozwój globalny, pod red. Nalini Visvanathan, Lynn Duggan, Nan Wiegersma i Laurie Nisonoff, Warszawa, PAH 2012, http://www.pah.org.pl/m/1639/GENDER.pdf

Edward Said, Orientalizm, rozdz. Wprowadzenie, Warszawa, PIW, 1991, s. 23-57 lub Poznań, Zysk i S-ka 2005, s. 29-64 (dostępne też w: Teorie literatury XX wieku: antologia, red. A. Burzyńska i M.P. Markowski, Kraków, Znak, 2007, s. 625-649).

Agnieszka Kościańska, Lidia Ostałowska: Dla polskich mężczyzn perspektywa obrony kobiet przed uchodźcami to symboliczna wyprawa krzyżowa’ „Gazeta Wyborcza. Duży Format”, 2015, http://wyborcza.pl/duzyformat/1,149195,19206835,dla-polskich-mezczyzn-perspektywa-obrony-kobiet-przed-uchodzcami.html

Płeć i seksualność a Kościół katolicki w Polsce

Agnieszka Graff, Gender i polityka, ale ta prawdziwa http://krytykapolityczna.pl/kraj/graff-gender-i-polityka-ale-ta-prawdziwa/

Katarzyna Leszczyńska, Sylwia Urbańska, Katarzyna Zielińska, Płeć społeczno-kulturowa jako kategoria różnicująca w migracyjnych organizacjach religijnych, „Lud”, 2018, http://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/LUD/article/view/lud102.2018.11

Agnieszka Kościańska, Agnieszka Kosiorowska i Natalia Pomian, 2021, “A woman should follow her own conscience”: understanding Catholic involvement in demonstrations against the abortion ban in Poland. „LUD. Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych PAN” [online]. t. 105, s. 12–43, dostępny tu: https://doi.org/10.12775/lud105.2021.01

Literatura uzupełniają: Agnieszka Kościańska, Zobaczyć łosia, Czarne, 2017, s. 279-326 (fragment dostępny tu: http://magazynkontakt.pl/zobaczyc-losia-fragment-ksiazki.html)

Kobiety i gender a państwo.

Anne Allison, 2007, Japońskie matki i obentō: pudełko z drugim śniadaniem jako ideologiczny aparat państwa, [w:] Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 1, s. 146-170.

Agnieszka Graff, 2001, Świat bez kobiet. Warszawa: WAB, rozdz. 1, Patriarchat po seksmisji.

Literatura uzupełniająca: Agnieszka Kościańska, Panika wokół gender – temat zastępczy czy spór o obywatelstwo kulturowe, „Ars Educandi”, nr 11, 2014, s. 259-268: https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/arseducandi/article/view/1895

Dyskursy naukowe o płci i seksualność.

Emily Martin, Jajo i plemnik. Naukowy romans, [w:] Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 2, s. 33-49.

Kształtowanie dyskursu naukowe o przemocy seksualnej

Literatura uzupełniająca: Agnieszka Kościańska, Płeć, przyjemność i przemoc, WUW, 2014.

Ciało a płeć. Wymiary władzy dyscyplinarnej

Judith Okely, Uprzywilejowane, wyćwiczone i ułożone. Szkoły z internatem dla dziewcząt, [w:] Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 2, s. 76-107.

Sandra Lee Bartky, Foucault, kobiecość i unowocześnienie władzy patriarchalnej, [w:] Gender t. 2. s. 50-75.

Begona Aretxaga, Siła różnicy płciowej. Kobiety z więzienia w Armagh, [w:] Opór i dominacja, red. A. Pasieka, K. Zielińska, Kraków: Nomos, 2015, s. 69-91.

Literatura uzupełniająca: Michel Foucault, 1993, Nadzorować i karać, Warszawa: Aletheia/Spacja, rozdz. Panoptyzm, s. 235-272.

Tożsamości seksualne, tożsamości płciowe, obywatelstwo kulturowe

Hadley Z. Renkin, Przodkinie i pielgrzymki. Tworzenie lesbijskiej historii i przynależność na postsocjalistycznych Węgrzech, [w:] Antropologia seksualności…, s. 367-382.

Donald L. Donham, Wyzwalanie Republiki Południowej Afryki [w:] Antropologia seksualności… s. 383-402.

Trzecia płeć i transpłciowość

Evan B. Towle i Lynn M. Morgan, Fantazje o transpłciowym tubylcu. Rewizje pojęcia „trzecia płeć”, [w:] Antropologia seksualności…, s. 467-494.

Maria Dębińska, Transpłciowość w Polsce. Wytwarzanie kategorii, Warszawa, Wydawnictwo IAE PAN, rozdz. 4, Tranzycje

Antropologiczne badania edukacji seksualnej – wykład

Literatura uzupełniająca: Michele Rivkin-Fish, Edukacja seksualna w Rosji. Definiowanie przyjemności i niebezpieczeństwa w nowo powstałym społeczeństwie demokratycznym [w:] Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 2, 108-134

Agnieszka Kościańska, Zobaczyć łosia, Czarne, 2017

Praca seksualna: między sprawczością a przemocą strukturalną

Joanna Busza, Usługi seksualne, migracja i niebezpieczeństwa płynące z przesadnych uproszczeń. Wietnamki w Kambodży – studium przypadku, [w:] Antropologia seksualności…s. 322-337

Paul Farmer, Kobiety, bieda i AIDS, [w:] Antropologia seksualności…, s. 243-278.

Rhacel Salazar Parreñas, Kultury flirtu. Filipińskie hostessy w Tokio, w: Antropologia wobec dyskryminacji, red. K Dąbrowska, M. Grabowska, A. Kościańska, WUW, 2015, s. 181-196.

Literatura uzupełniająca:

Agata Dziuban, Anna Ratecka, Sprostytuowane, zranione, wrobione: konstruowanie reprezentacji pracownic seksualnych w dyskursie abolicyjnym, „Lud”, 2017: http://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/LUD/article/view/lud101.2017.05

Dlaczego ludzie podejmują ryzykowne zachowania seksualne? Antropologiczne badania edukacji seksualnej

Tine Gammeltoft, W poszukiwaniu zaufania i transcendencji. Ryzykowne zachowania seksualne młodzieży wietnamskiej, [w:] Antropologia seksualności…, s. 338-362

Jill Owczarzak, Definiowanie ryzyka HIV i ustalanie odpowiedzialności w postsocjalistycznej Polsce, [w:] Antropologia seksualności…, s. 300-321.

Studia nad męskością. Rozwój zainteresowania gender studies męskością. Znaczenie sfer relacji między płciami (rodzina, małżeństwo) w budowaniu tożsamości mężczyzn. Studia nad męskimi sferami kultury (np. piłka nożna)

Sofka Zinovieff, Myśliwi i zwierzyna. Kamaki a wieloznaczność seksualnych łowów w pewnym greckim mieście, [w:] Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 2, 158-176.

Eduardo P. Archetti, Style gry i męskie zalety w argentyńskim futbolu, [w:] Gender… t. 2, 177-194.

Płeć i seksualność na polskiej wsi

Anna Kowalska-Lewicka, Tradycyjne normy obyczajowe w kontaktach młodzieży na Podhalu, „Roczniki Socjologii Wsi”, 1971.

Literatura uzupełniająca: Agnieszka Kościańska, Zobaczyć łosia, Czarne, 2017, s. 327-362.

Teresa Hołówka (red.) (1982), Nikt nie rodzi się kobietą, Warszawa: Czytelnik.

Marian Kempny, Ewa Nowicka (red.) (2004), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Warszawa: PWN.

Renata E. Hryciuk, Agnieszka Kościańska (red.) (2007), Gender. Perspektywa antropologiczna, tom 1 i 2, Warszawa: WUW.

Małgorzata Szpakowska (red.) (2008), Antropologia ciała. Zagadnienia i wybór tekstów, Warszawa: WUW.

Agnieszka Kościańska (red.) (2012), Antropologia seksualności. Teoria, etnografia, zastosowanie, Warszawa: WUW.

Małgorzata Rajtar, Justyna Straczuk (red.) (2012), Emocje w kulturze, Warszawa: WUW, NCK.

Szczegółowa literatura powyżej

1. Wiedza na temat tradycyjnych i współczesnych zastosowań kategorii "płci" i "seksualności" w teorii i w interdyscyplinarnych badaniach z zakresu nauk społecznych i humanistycznych.

2. Umiejętność zastosowania kategorii "płci społeczno-kulturowej" i "seksualności" do badań terenowych

3. Wiedza na temat antropologii zaangażowanej, łączącej akspekty wiedzy teoretycznej i aktywizmu na rzecz mniejszości społecznych i seksualnych.

Sprawdzian ze znajomości lektur