"Biblia ludowa" i jej współczesne formy

monograficzne
ogólnouniwersyteckie

Celem wykładu jest opis funkcjonowania symboliki biblijnej w wierzeniach i praktykach kultury religijnej wsi i miasteczek w latach 70-90 XX w. na podstawie zbioru źródeł etnograficznych z Europy Środkowo-Wschodniej, z pogranicza katolicyzmu i prawosławia.

Biblia była przedmiotem studiów z zakresu antropologii kulturowej od czasu narodzin dyscypliny. Teksty biblijne analizowano jako mity, zapisy folkloru, scenariusze obrzędowe – jako źródło etnograficznych informacji, użytecznych w studiach porównawczych. Odwrotny kierunek przybrały badania etnograficzne prowadzone od lat 80. ubiegłego wieku w Europie środkowo-wschodniej i w Bułgarii, skoncentrowane na bezpośrednim przekazie tzw. biblii ludowej (ros. narodnaja biblija), stopionym z lokalną mitologią, językiem i wiedzą potoczną. Celem wykładu jest opis funkcjonowania symboliki biblijnej w wierzeniach i praktykach kultury religijnej wsi i miasteczek w latach 70-90 XX w. na podstawie zbioru źródeł etnograficznych z Europy Środkowo-Wschodniej, z pogranicza katolicyzmu i prawosławia. Przedstawiam techniki i modele przekształceń wybranych postaci i wydarzeń biblijnych, ich ikonografię i praktyki z nimi związane w folklorze XIX/XX w. Współcześnie Biblia nie przestała pełnić roli kulturotwórczej; świadczą o tym jej przekłady na dialekty i gwary, a także przetworzenia w obrazach, formach dramatycznych i para-dramatycznych. Jest uwikłana w polityki tożsamości, bywa odczytywana literalnie, jako źródło autorytetu, poddawana praktykom pastiszu w celu manipulacji stereotypami masowej wyobraźni w przekazach medialnych, w dyskursach lokalnych i publicznych. Przedstawiam przykłady biblijnego pastiszu – produkty współczesnej kultury popularnej, wykorzystujące apokryfy w celu dekonstrukcji tradycyjnych wizerunków postaci biblijnych.

Badania etnograficzne i studia biblii ludowej oraz mitów i folkloru

Badalanowa, Florentina

Beneath, Behind, and Beyond the Bible: Back to the Oral Tradition (The Theologeme of Abraham's Sacrifice in Bulgarian Folklore) [w:] Folklor, Traditsii, Kultura. Iubileen Sbornik v chest na Stefana Stoikova, Sofia 2002, s. 47-67.

https://www.academia.edu/2070991/Beneath_Behind_and_Beyond_the_Bible_Back_to_the_Oral_Tradition_The_Theologeme_of_Abrahams_Sacrifice_

Belova, Olga [Ольга Белова]

«Народная Библия»: Восточнославянские этиологические легенды. — Москва.: Индрик, 2004

The Choice of Faith in Eastern European Folklore

https://www.academia.edu/6131571/The_Choice_of_Faith_in_Eastern_European_Folklore

Bystroń, Jan S.

Łańcuch szczęścia [w:] Tematy, które mi odradzano, oprac. L. Stomma, Warszawa 1980.

Janów, Jan

Sabałowa bajka Henryka Sienkiewicza i legendy o dziwnych sądach Bożych, „Lud” 1931

Leach, Edmund, Aycock, D. Alan

Siostra Mojżesza. Strukturalistyczne interpretacje mitu biblijnego, przeł. M.

Buchowski, H. Burszta, W. J. Burszta, Wyud. Zysk i S-ka, Poznań 1998

Tomicki, Ryszard

Słowiański mit kosmogoniczny, „Etnografia Polska” 1976, t.20, z. 1.

Zowczak, Magdalena

Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze wsi, Wrocław 2000 (2. Toruń 2013)

Religijność na pograniczach. Eseje apokryficzne. Wyd. DiG, Warszawa 2015.

Tradycja żydowska: teksty, antologie, opracowania

Alfabet Ben-Sira:

http://jewishchristianlit.com//Topics/Lilith/alphabet.html

Berdyczewski, Micha Josef (Bin Gorion)

Żydowskie legendy biblijne, przeł. R. Stiller, Gdynia 1996 [2. Wyd. KOS, 2009]

Ginzberg, Louis

The Legends of the Jews (1909) [pol. wydanie Legendy żydowskie. Księga Rodzaju. Tłum. J. Jarniewicz, Cyklady, Warszawa 1997]

Graves, Robert, Patai, Raphael

Mity hebrajskie. Księga Rodzaju. Przeł. R. Gromacka. Cyklady, Warszawa 1993

Lilientalowa, Regina

Dziecko żydowskie, Kraków 1927 [2. Biblioteka Midrasza, Warszawa 2007]

http://pbc.biaman.pl/dlibra/doccontent?id=22780

Polski słownik judaistyczny ŻIH

http://www.jhi.pl/psj/

Unterman Alan

Encyklopedia tradycji i legend żydowskich. Przeł. O. Zienkiewicz. Książka i Wiedza, Warszawa 1994.

Jewish Encyclopedia

http://www.jewishencyclopedia.com/

Antologie i studia apokryfów

Beskov, Per

Osobliwe opowieści o Jezusie. Analiza nowych apokryfów. Tłum. J. Wolak. Wyd. WAM, Kraków 2005.

Charlesworth, James. H.

Autentic Apocrypha. False and Genuine Christian Apocrypha by…, Dead Sea Scrolls and Christian Origins Library, No 2, Bibal Press, North Richland Hills, Texas 1998.

The Old Testament Pseudoepigrapha. Apocaliptic Literature and Testaments. Ed. By…Doubleday & Company, Inc. Garden City, New York 1983

https://web.archive.org/web/20160810183848/http://www.filbluz.ca/resources/Charlesworth_Old.Testament.Pseudepigrapha.1_1983.pdf

Dobrzeniecki, Tadeusz

Legenda o Secie i drzewie życia. „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, 1966, t. 10.

Mędala Stanisław, ks.

Wprowadzenie do literatury międzytestamentalnej. Biblioteka zwojów. Tło Nowego Testamentu, The Enigma Press, Kraków 1994

Minczew Georgi, Skowronek, Małgorzata [wyd.]

Apokryfy i legendy starotestamentowe Słowian Południowych. Seria MYSTERION. Wyd. Uniw. Jagiellońskiego, Kraków 2006.

Łużny, Ryszard [wyd.]

Opowieść o niewidzialnym grodzie Kitieżu. Z legend i podań dawnej Rusi. Wybrał, przełożył i opracował… Instytut Wyd. PAX, Warszawa 1988.

Pieśń o niebieskiej księdze. Antologia rosyjskiej ludowej poezji religijnej. Wybrał, przełożył i opracował… Instytut Wyd. PAX, Warszawa 1990

Rzepka, Wojciech, Wydra Wiesław, Adamczyk, Maria [wyd.]

Cały świat nie pomieściłby ksiąg. Staropolskie opowieści i przekazy apokryficzne. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 1996.

Starowieyski, Marek ks. [red.]

Apokryfy Nowego Testamentu. T. 1-3, 2001-2007; T.6: Apokryfy syryjskie, 2011. Wyd. WAM, Kraków.

Zwłaszcza: M. Starowieyski, Wstęp ogólny do apokryfów Nowego Testamentu, w: Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, cz. 1, Fragmenty. Narodzenie i dzieciństwo Maryi i Jezusa, WAM, Kraków 2003, s. 19–59.

Szczególnie ważne dla biblii ludowej: Protoewangelia Jakuba i Ewangelia Nikodema

Kultura popularna i Biblia

de Certeau, Michel

Wynaleźć codzienność. Sztuki działania. Przeł. K. Thiel-Jańczuk. Wyd. UJ, Kraków 2008, s. 17-42. ( rozdział II: “Kultury popularne” i III: “<Radzić sobie>: użycia i taktyki”).

Fiske, John

Zrozumieć kulturę popularną. Przeł. K. Sawicka. Wyd. UJ, Kraków 2010

Lis, Marek

Audiowizualny przekład Biblii: od translatio do transmediatio. Redakcja Wydawnictw Uniw. Opolskiego, Opole 2002

Zowczak, Magdalena

Religijność na pograniczach. Eseje apokryficzne. Wyd. DiG, Warszawa 2015.

Pilch, Jerzy

Ukrzyżowanie było niepotrzebne, „Polityka” 2006, nr 15 (2550), 15 IV, s. 115.

Osoba, która ukończyła kurs:

ZNA I ROZUMIE

kulturotwórczą rolę tekstów biblijnych i praktyki związane z ich przekazem, fundamentalne pojęcia - narzędzia analizy: kanon, apokryf, pastisz, wiedza potoczna (common sense), biblia pauperum itd., różnicę między ich funkcjonowaniem w tradycji i w kulturze popularnej

sposoby i cele interpretacji Biblii w ramach różnych kierunków i metod antropologii społeczno-kulturowej

metody analizy i interpretacji materiałów etnograficznych, których efektem jest biblia ludowa jako wyraz kultury religijnej konkretnych grup społecznych; metody analizy współczesnej kultury popularnej

związki antropologii kulturowej z innymi dziedzinami nauk, jak historia sztuki (ikonografia), folklorystyka, religioznawstwo, socjologia, historia, literaturoznawstwo

POTRAFI

• dokonać zaawansowanej analizy materiałów etnograficznych i ikonograficznych, wywołanych i medialnych; ocenić przydatność czytanego tekstu i zastosować go do własnych badań; zastosować poznaną teorię do innego zbioru danych empirycznych

• przygotować pisemną pracę analizującą złożone zagadnienia antropologiczne, właściwie dobrać źródła i narzędzia analizy antropologicznej

• przygotować akademickie prace pisemne i wystąpienia ustne w języku polskim oraz obcym w zakresie wykorzystywanych przez studenta źródeł i literatury przedmiotu

• przygotować i wygłosić referat, prezentację, dotyczące wybranego zagadnienia z zakresu antropologii społecznej i kulturowej

• uzupełniać i doskonalić nabytą wiedzę i umiejętności i aktywnie uczestniczyć \w życiu naukowym i kulturalnym, korzystając z różnych mediów

• twórczo i krytycznie myśleć

JEST GOTOWA DO

• krytycznej oceny teorii etnologicznych i antropologicznych

• przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, etnicznej, religijnej i na tle światopoglądowym w otoczeniu społecznym

• prawidłowego identyfikowania i rozstrzygania problemów etycznych związanych z realizacją projektów badawczych i aktywizacyjnych (rozwojowych)

• akceptowania w czasie badań odmiennego punktu widzenia

• wykazywania zrozumienia dla różnorodności światopoglądowej, językowej i obyczajowej w odmiennym otoczeniu społecznym

esej

dozwolone dwie nieusprawiedliwione nieobecności