Etnologia Azji

w sali

Wykład nie stanowi systematycznego przeglądu ludów ani kultur Azji, choć rysuje fragmenty tego obrazu. Zasadniczym celem jest przedstawienie podstawowych elementów życia duchowego, charakterystycznych dla niektórych społeczności azjatyckich. Materiał etnograficzny pochodzi w dużej części z własnych badań terenowych autora i pokazuje, jak ujawniają się w terenie te podstawowe pojęcia języka symbolicznego i duchowości, które znamy z prac ogólnych. Intencją autora jest przekonanie słuchaczy, że możliwe jest prowadzenie własnych badań terenowych na obszarze którejś z kultur Azji.

Tematy zajęć:

1. Jak badać Azję? "Co robi antropolog? - Pisze". Ale przedtem czyta. Lista lektur smakowitych Volumina Asiatica. Potem sam bada - dziesięć przykazań etnografa w terenie.

2. Oswajanie odległego. Azja nie taka daleka. Obustronne kontakty, obopólne zapożyczenia. Orientalizm smakowity - drogi sztuki azjatyckiej w Europie. Przedmiot żywy - etnograf otwiera się na dzieło sztuki.

3. Struktury, modele, abstrakcje: "tradycyjny model świata". Podstawowe elementy archaicznej wizji świata, przedstawione na przykładzie wyobrażeń myśliwskich i pasterskich społeczności Syberii i Azji Centralnej. Rytuał pogrzebowy jako pochodna wyobrażeń o zaświatach.

4. Symbolika domostwa. Przedmiot materialny jako korelat modelu świata i podstawowych wartości duchowych danej kultury. Etnograf analizuje: mongolska jurta, chińska geomancja.

5. Czas i przestrzeń jako kategorie kultury i języka symbolicznego. Buddyjska koncepcja ruchu obrotowego i "magia kosmiczna". Etnograf patrzy: tybetańska pielgrzymka (kora) - wchodzenie na dach świata (wykład z filmem).

6. Tabu: mito-logika kontra pseudoekologia. Etnograf analizuje (drobiazgowo): zakazy żywnościowe judaizmu i islamu (powody wierzeniowe biblijnej nieczystości świni - przeciw uproszczeniom wyjaśnień potocznych).

7. Syberyjskie świętowanie dawniej i dziś - miedzy restytucją kultury a globalną groteską. Jakucki Ysyach - obrzęd początku lata i pierwszego kumysu - i jego nowoczesne przeobrażenia (wykład z filmem).

8. Szamanizm. Od syberyjskiej archaiki do koreańskiej nowoczesności. Etnograf patrzy: szamanki z mikrofonami.

9. Rytualne konteksty gry/zabawy. Semantyka środkowo-azjatyckich zawodów typu buzkaszi na tle współzawodnictw weselnych i symboliki zdobywania panny młodej.

10. Wartości azjatyckie w kontekście nowoczesności. Samuraj w termitierze. "Badać lokalnie - interpretować globalnie": Tsukiji - tokijski mega-rynek rybny jako ogniskowa globalnych fenomenów ekonomiczno-kulturowych.

A. Kuczyński, Polskie opisanie świata. Studia z dziejów poznania kultur ludowych i plemiennych, t. 1. Azja i Afryka, Wrocław 1994.

A. Sadakata, Góra Sumeru i kraina Sukhawati. Zarys kosmologii buddyjskiej, Poznań 2000.

S. Szynkiewicz, Rodzina pasterska w Mongolii, Warszawa 1981.

J. S. Wasilewski, Podróże do piekieł. Rzecz o szamańskich misteriach, Warszawa 1983.

J. S. Wasilewski, Tabu a paradygmaty etnologii, Warszawa 1989, s. 12-45.

Studenci potrafią przedstawić specyfikę kultury duchowej Azji.

egzamin pisemny