Wynalezienie muzeum

nieobowiązkowe

Omówione zostaną najważniejsze drogi tworzenia się instytucji muzealnych w różnych systemach politycznych i przy różnych uwarunkowaniach ekonomicznych w okresie oświecenia i romantyzmu. Wykład prezentuje również znaczenie wielkich postaci kultury europejskiej dla narodzin muzeów, a także najważniejsze tendencje architektoniczne w tworzeniu tych ostatnich.

Wykład nie prezentuje chronologicznie ułożonej panoramy dziejów muzeów, jest raczej serią prezentacji wybranych zjawisk z ich początków (XVI-pocz. XIX w.). Dla epoki oświecenia i romantyzmu muzeum jest zjawiskiem o kluczowym znaczeniu. Narodziny tej instytucji, ale także takich jak wystawy i publiczność, myślenie w nowoczesnych kategoriach dziedzictwa kulturowego, narodowej własności, widziane będą w szerokim kontekście historii kultury nowożytnej i nowoczesnej. Na wybranych przykładach omawiane są najważniejsze drogi tworzenia się instytucji muzealnych w różnych systemach politycznych i przy różnych uwarunkowaniach ekonomicznych. Wiele miejsca zajmuje refleksja nad koncepcjami oświeceniowymi muzeów publicznych w związku z ideami edukacji, historyzmem i powstawaniem nauk szczegółowych, z nowoczesnymi projektami miast itp. Szczególna uwaga poświęcona jest też ważnym postaciom z dziejów muzealnictwa: m.in. I. Czartoryska, A. Lenoir, S.K. Potocki, H. Robert, K.F. Schinkel, J. Soane. Osobny wątek stanowi prezentacja rozmaitych form architektonicznych oraz dekoracyjnych, stosowanych w XVII i XIX w. w budowlach muzealnych.

Zestaw proponowanych tematów:

- wstęp terminologiczny i metodologiczny. Przegląd stanu wiedzy. Dzieje i analiza przemian pojęcia „muzeum”;

- muzeum publiczne powstaje z kolekcjonerstwa nowożytnych władców i zbieraczy prywatnych; casus medycejski;

- przegląd różnych dróg powstawania muzeów publicznych;

- Kapitol i Watykan, wzgórza pierwszych muzeów ?

Papieskie początki muzealnictwa;

- Luwr od rewolucyjnych narodzin, programy dekoracyjne muzeum i jego rozbudowa w XIX w.;

- idea „świątyni malarstwa” G.P. Lomazza sprzed 1600 i koncepcje „religii sztuki” w oświeceniu i romantyzmie;

- oświeceniowe skłonności. Muzea na papierze, encyklopedie i inne formy „równoległe” do muzealnictwa;

- miejsce dla kolekcji: muzeum jako przestrzeń, ekspozycja, miejsce w rezydencji i mieście;

- programy symboliczne muzeów XVIII i XIX w. – architektoniczne wzory świątynne i pałacowe;

- skarbce pamięci narodowej: muzea historyczne od Paryża i Puław do Pragi i Zurychu;

- kształtowanie się instytucji muzeum: pierwsi pracownicy, regulaminy, struktury;

- pałace obrazów (w XVIII w.) – galerie z kolekcjami władców niemieckich - Poczdam, Drezno, Düsseldorf, Belweder w Wiedniu;

- E.L. Boullée, St.K. Potocki i inni. Idealne projekty muzeów w XVIII w.;

- lokalizacja muzeów i ich znaczenie urbanistyczne: w siedzibie władcy lub koło niej, związki z akademią, uczelnią, biblioteką; dzielnice muzealne „nowych Aten” – Berlin, Monachium;

- sanktuaria, pomniki, panteony własne sławnych twórców czyli pierwsze muzea jednostki, m.in. A. Canovy, Ch. Peale’a, J. Soane’a, B. Thorvaldsena.

T. Bennett, The Birth of the Museum: History, Theory and Politics, London-New York 1995.

- J. Clair, Kryzys muzeów. Globalizacja kultury, tłum. J.M. Kłoczowski, Gdańsk 2009.

- Enlightening the British. Knowledge, discovery, and the museum in the 18th Century, red. R. Anderson i inn., London 2003.

- The first modern museums of art: the birth of an institution in 18th- and early 19th century Europe, red. C. Paul, Los Angeles 2012.

- D. Folga-Januszewska, Muzeum: fenomeny i problemy, Kraków 2015.

- D. Folga-Januszewska, Europejska epoka muzeów XVI-XVII wieku. Źródła muzeologicznych koncepcji S.K. Potockiego, w: J.J. Winckelmann i S.K. Potocki. Mistrzowie i uczniowie. Nowe badania i dokumenty, t. 1, red. P. Jaskanis i M. Kuntze, Warszawa 2016.

- Th. Gaehtgens, Das Museum um 1800 – Bildungsideal und Bauaufgabe, w: Klassizismen und Kosmopolitismus, Zürich 2004.

- F. Haskell, N. Penny, Taste and the antique. The Lure of Classical Sculpture 1500-1900, New Heaven-London 1981.

- H. Jurkowska, Pamięć sentymentalna. Praktyki pamięci w kręgu TWPN i w Puławach Izabeli Czartoryskiej, Warszawa 2014.

- R. Kasperowicz, Figury zbawienia? Idea “religii sztuki” w wybranych koncepcjach artystycznych XIX stulecia, Lublin 2010.

- M.D. Levin, The Modern Museum. Temple or Showroom, Tel Aviv 1983.

- E. Manikowska, Sztuka-ceremoniał-informacja. Studium wokół królewskich kolekcji Stanisława Augusta, Warszawa 2007.

- A. McClellan, Inventing the Louvre: Art, Politics, and the Origins of the Modern Museum in the 18th Century Paris, Berkeley-Los Angeles 1994.

- Sh. McDonald (red.), A Companion to Museum Studies, Wiley-Blackwell 2010.

- Museum Culture: History, Discourses, Spectacles, red. D. J. Sherman, I. Rogoff, Minneapolis 1994.

- Museumsgeschichte. Kommentierte Quellentexte 1750-1950, red. K. Kratz-Kessemeier, A. Meier, Berlin 2010.

- Muzeum Czartoryskich. Historia i zbiory, Kraków 1998.

- Muzeum sztuki. Antologia, red. M. Popczyk, Kraków 2005.

- Muzeum sztuki. Od Luwru do Bilbao, red. M. Popczyk, Katowice 2006.

- Napoleon’s Legacy: The Rise of National Museums in Europe 1794-1830, red. E. Bergvelt i inni, Berlin 2009.

- Oświeceniowa republika władców. Rezydencje, kolekcje, mecenat, red. A. Pieńkos, t. 1, Warszawa 2016; t. 2, Warszawa 2017.

- M. Pabich, O kształtowaniu muzeum sztuki. Przestrzeń piękniejsza od przedmiotu, Katowice 2007.

- M. Pabich, Filozoficzne podstawy projektowania budynków muzealnych na przełomie XVIII i XIX w., „Muzealnictwo” 44, 2002, s. 28-32.

- A. Pieńkos, Złociste bażanty, mastodont... Artyści, uczeni kończącego się Oświecenia i ich kolekcje, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 2017, nr 3-4 (48).

- K. Pomian, Zbieracze i osobliwości. Paryż-Wenecja XVI-XVIII wiek, tłum. A. Pieńkos, Warszawa 1996 (reed. Lublin 2001 i Gdańsk 2012).

- tenże, Muzeum. Historia światowa, t. 1: Od skarbca do muzeum, tłum. T. Stróżyński, Gdańsk 2023.

- E. Pommier (red.), Les musées en Europé à la veille de l'ouverture du Louvre, Paris 1995.

- T.F. de Rosset, „By skreślić historię naszych zbiorów": polskie kolekcje artystyczne, Toruń 2021.

- Tempel der Kunst. Die Geburt des öffentlichen Museums in Deutschland, 1701-1815, red. B. Savoy, Mainz 2006.

Z. Waźbiński, Muzeum i zbiory artystyczne epoki nowożytnej. Wiek XV-XVI, t. 1, Toruń 1980 (wyd. zmienione 2006).

- Z. Waźbiński, Muzeum i zbiory artystyczne epoki nowożytnej. Wiek XVII-XVIII, Toruń 1988.

- Z. Żygulski jun., Muzea na świecie. Wstęp do muzealnictwa, Warszawa 1982.

- Z. Żygulski jun., Przemiany architektury muzeów, „Muzealnictwo“, 45, 2004, s. 106-124.

Zaliczenie npdst. obecności na zajęciach i testu na koniec semestru.