Czy czeka nas Dżihad Butleriański? Wyobrażenia robotów i SI w literaturze fantastycznej

ogólnouniwersyteckie

Zainteresowanie literaturą fantastyczną, zainteresowanie problemami związanymi z futurystką, sztuczną inteligencją, rozwojem nauki i społeczeństwa

Kurs poświęcony będzie prezentacji wybranych utworów fantastycznych, w których pojawia się wątek robotów (i/lub sztucznej inteligencji) i ich (przyszłego) miejsca w cywilizacji ludzkiej. Na zajęciach teksty literackie omawiane będą w kontekście tekstów teoretycznych i teoretycznoliterackich poświęconych relacjom ludzi i maszyn, a także pojęciom takim jak sztuczna inteligencja czy osobliwość. Ekranizacje omawianych tekstów literackich oraz wybrane epizody fantastyczno-naukowych seriali wzbogacą nasze dyskusje.

Ponieważ kurs ma za zadanie przedstawić rozwój motywu robota w fantastyce czytelnikom, którzy nie interesowali się dotąd tym zagadnieniem, wybraliśmy do analizy utwory najsłynniejsze (Asimov, Dick, Lem) oraz współczesne teksty poświęcone robotom (AI) najbardziej reprezentatywne dla rozmaitych sposobów pisania o ludziach i maszynach. Podzieliliśmy utwory te na trzy cykle (klasyka, późny XX wiek i wiek XXI) – a ten chronologiczny podział odzwierciedla również trzy epoki w myśleniu o cywilizacji technicznej, jej przyszłości oraz niebezpieczeństwach (ale i szansach) robotyki:

- Cykl klasyka: pierwsze dywagacje na temat mechanicznej inteligencji oraz ewolucji technologicznej jako kolejnego etapu rozwoju życia rozumnego. Utwory literackie takich klasyków gatunku jak Lem, Asimov czy Kuttner będą pretekstem do przedstawienia słuchaczom refleksji historiozoficznej i filozoficznej związanej z rozwojem technologicznym (Butler) i dziejów fantastyki naukowej jako medium rozważań cywilizacyjnych;

- Cykl późny XX wiek to zajęcia poświęcone epoce, w której o robotach (AI) myślano w kategoriach bezpośredniego fizycznego niebezpieczeństwa (wyszkolona androidka-assassin u Lema czy psychopatyczny robot u Bestera) jak i komputerów ogarniętych żądzą władzy nad światem lub jego naprawy (Clarke i Ellison). W cyklu tym planujemy również omówienie jednej z najsłynniejszych powieści Dicka (Czy androidy śnią o elektrycznych owcach/Blade Runner), w której pojawia się motyw uczłowieczenia androida i empatii – kluczowe w późno dwudziestowiecznych rozważaniach o robotach. Porozmawiamy także o słynnym komicznym utworze Adamsa Autostopem przez Galaktykę

- Cykl wiek XXI obejmie druga połowę zajęć. W jego ramach omówimy utwory najnowsze, które, jak się okazuje, radykalnie zmieniają podejście do robotów (i, przy okazji, do SI), nadając im nowy wymair - człowieczeństwa, ale i czegoś obok/ponad. Robot jako kompan, przyjaciel, nauczyciel. Ale też robot jako mediator, artysta i wreszcie zbawca. Pojawia się też częsty motyw "robotycznego" punktu widzenia - narracji poprowadzony przez robota.

Teksty podstawowe: pro. zakres tematów

Literatura dodatkowa

Taylor D., We Are Legion (We Are Bob)

Bacigalupi P., Nakręcana dziewczyna

Banks I.M., The state of Art (opowiadanie - oraz inne teksty z serii [Culture series) - wybór]

Ellison H., Nie mam ust, a muszę krzyczeć (nowela)

Hamilton P., The Reality Dysfunction

Ishiguro K., Klara and the Sun

Lem S., Formuła Lymphatera (opowiadanie)

Lem S., Golem XIV

McEwan I., Machines Like Me

Okorafor Nn., Mother of Invention

Podlewski M., Głębia

Raduchowska M., Łzy Mai

Scott Card O., Memory of Earth

Shusterman N., Kosiarze (cykl)

Wilson D.H., Robopocalypse

Zajdel J., Paradyzja

Filmy i seriale:

Miłość, śmierć, roboty (wybrane epizody); Czarne lustro (wybrane epizody); Electric dreams (wybrane epizody); uniwersum Matrixa, szczególnie Animatrix (wybrane epizody)

Konteksty teoretyczne:

Radkowska-Walkowicz M., Od Golema do Terminatora. Wizerunki sztucznego człowieka kulturze

Andruszkiewicz M., Blade runner. O prawach quasi-człowieka

Przegalińska A., Oksanowicz P., Sztuczna inteligencja. Nieludzka, arcyludzka

Majewski P., Między zwierzęciem a maszyną. Utopia technologiczna Stanisława Lema (2007)

P_W1: Zna podstawowe terminy literaturoznawcze i rozumie ich rolę w kulturze (K_W01)

P_W2: Zna podstawowe metody analizy i interpretacji tekstów literackich (K_W05)

P_W3: Potrafi czytać tekst w sposób interdyscyplinarny (K_W07)

P_U1: potrafi dokonywać selekcji informacji w zależności od jej źródła (K_U01)

P_U2: potrafi analizować dzieło literackie (K_U02)

P_U3: Prezentuje wyniki pracy w formie pisemnej i ustnej (K_U07, K_U08)

P_K1: Dostosowuje metody i środki do okoliczności (K_K04)

P_K2: Jest gotów do samodzielnej pracy oraz do pracy zespołowej (K_K05)

Aktywność podczas zajęć (30%)

rozmowa i (kolokwium) z prowadzącymi na jeden z postawionych tekstów zajęć (A, B i C) na jeden z zadanych tematów (70%)