Czy Leonardo da Vinci przepowiedział I wojnę światową i inne historyczne (nad)interpretacje. Studia przypadków

ogólnouniwersyteckie

Bierna znajomość języka angielskiego pozwalająca na lekturę tekstów naukowych i artystycznych.

Przedmiotem konwersatorium będą zagadnienia z zakresu historii recepcji: historyczne interpretacje zjawisk kultur dawnych, opracowane od doby renesansu po wiek XX. Podczas zajęć będziemy rozważać, w jaki sposób autorzy dawni i współcześni odnosili się do problemów przeszłości; dlaczego ich interpretacje przybierały konkretne kształty, a także – w jakim stopniu ich prace odzwierciedlały założenia charakterystyczne dla ich własnych epok. Wspólnie podejmiemy więc refleksję nad problemem uwarunkowanych historycznie i kulturowo założeń stojących u podstaw prób rozumienia i objaśniania historycznych zjawisk kulturowo-literackich. Zajmować nas będą mechanizmy powstawania omawianych interpretacji oraz problem granicy między nimi a faktami historycznymi.

Propozycje poszczególnych studiów przypadku łączy problematyka filologii rozumianej jako metodyczna refleksja nad znaczeniami tekstów (w tym prac naukowych) i kultur, w których powstają.

Przedmiotem konwersatorium będą zagadnienia z zakresu historii recepcji: historyczne interpretacje zjawisk kultur dawnych, opracowane od doby renesansu po wiek XX. Podczas zajęć będziemy rozważać, w jaki sposób autorzy dawni i współcześni odnosili się do problemów przeszłości; dlaczego ich interpretacje przybierały konkretne kształty, a także – w jakim stopniu ich prace odzwierciedlały założenia charakterystyczne dla ich własnych epok. Wspólnie podejmiemy więc refleksję nad problemem uwarunkowanych historycznie i kulturowo założeń stojących u podstaw prób rozumienia i objaśniania historycznych zjawisk kulturowo-literackich. Zajmować nas będą mechanizmy powstawania omawianych interpretacji oraz problem granicy między nimi a faktami historycznymi.

Propozycje poszczególnych studiów przypadków łączy problematyka filologii rozumianej jako metodyczna refleksja nad znaczeniami tekstów (w tym prac naukowych) i kultur, w których powstają. W analizach będziemy posługiwać się kategorią „klimatu opinii”, zaproponowaną przez Karla Beckera.

Konwersatorium rozpocznie się rozważaniami nad anachroniczną interpretacją poetyckich Profecji Leonarda da Vinci jako proroctw I wojny światowej. Kolejne bloki tematyczne będą poświęcone:

I. podejściu renesansowych humanistów-filologów do tradycji starożytnej i średniowiecznej i określaniu tożsamości nowej formacji kulturowej (Lorenzo Valla, Erazm z Rotterdamu, François Rabelais, Pietro Pomponazzi);

II. formowaniu w wiekach XV-XVIII czarnej legendy epikureistów i wolnomyślicieli jako zagrożenia dla moralności i ładu społecznego (Poggio Bracciolini, Jan Andrzej Morsztyn, Stanisław Herakliusz Lubomirski, refutacje ateizmu Jerzego Gengella i Andrzeja Lankiewicza);

III. XX-wiecznym naukowym interpretacjom omówionych wcześniej zjawisk kulturowo-literackich (Eklezjastes Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, Pokuta w kwartanie Jana Andrzeja Morsztyna, Wirydarz poetycki Jakuba Teodora Trembeckiego);

IV. teoriom spiskowym jako szczególnym i skrajnym przypadkom nadawania sensu historii (Umberto Eco, Dan Brown).

Celem kursu jest uwrażliwienie uczestników/czek na historyczno-kulturowe uwarunkowanie interpretacji problemów kulturowo-literackich, w tym interpretacji naukowych. Krytyczna lektura tekstów źródłowych i naukowych, wychwytywanie anachronizmów i interpretacyjnych nadużyć będzie pomocne w dalszych studiach i pracach badawczych studentów/ek.

Nakład pracy studenta/ki:

- 30 godzin uczestnictwa w konwersatorium,

- 120 godzin pracy własnej (praca konieczna do osiągnięcia zakładanych efektów czasowych).

Źródła

- Antitemiusz. Jezuicki dramat szkolny, oprac. Jan Dürr-Durski, Warszawa 1957,

- Filippo Buonaccorsi Kallimach, Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka arcybiskupa lwowskiego, tłum. zbiorowe, Lwów 1909,

- Dan Brown, Kod Leonarda da Vinci, tłum. Krzysztof Mazurek, Warszawa 2004 (lub inne wydanie),

- Donacja Konstantyna. Wstęp, tekst łaciński i przekład polski, tłum. Jacek Soszyński, „Przegląd Tomistyczny” 2011,

- Erazm z Rotterdamu, Pochwała głupoty [fragmenty], tłum. Edwin Jędrkiewicz, Warszawa 2001 (lub inne wydanie),

- Umberto Eco, Baudolino, tłum. Adam Szymanowski, Warszawa 2001,

- Umberto Eco, Wahadło Foucaulta, tłum. Adam Szymanowski, Warszawa 2002 (lub inne wydanie),

- Jerzy Gengell, Stopnie w przepaść ateizmu wiodące […], przeł. -Józef E. Minasowicz, Warszawa 1776,

- Andrzej Lankiewicz, Religia w uporze albo Rozmowy dwóch filozofow, Rzetelnickiego i Omylnickiego […] [fragmenty], t. 1, Poznań [1776],

- Leonard Lepszy, Leonardo da Vinci: jego artyzm, wynalazki i przepowiednie wojny światowej (odczyt publiczny wygłoszony w Krakowie), Kraków 1917,

- Stanisław Herakliusz Lubomirski, Eklezjastes, w: tegoż, Poezje zebrane, oprac. Adam Karpiński, t. 1: Teksty, Warszawa 1995,

- Lukrecjusz, De rerum natura: O rzeczywistości: ksiąg sześć, tłum. Adam Krokiewicz, Warszawa 2003 lub O naturze rzeczy, tłum. Grzegorz Żurek, Warszawa 1994 lub O naturze wszechrzeczy, tłum. Edward Szymański, Warszawa 1957,

- Jan Andrzej Morsztyn, Pokuta w kwartanie, w: tegoż, Utwory zebrane, oprac. Leszek Kukulski, Warszawa 1971,

- Daniel Naborowski, Poezje [fragmenty], oprac. Jan Dürr-Durski, Warszawa 1961,

- Pietro Pomponazzi, O nieśmiertelności duszy [fragmenty], tłum. Maria Cytowska, Warszawa 1980,

- François Rabelais, Gargantua i Pantagruel [fragmenty], tłum. Tadeusz Boy Żeleński, t. 1-2, Warszawa 1953 (lub inne wydanie),

- Lorenzo Valla, O rzekomej, sfałszowanej Donacji Konstantyna [fragmenty], tłum. Konrad Kokoszkiewicz, Warszawa 2015,

- Jakub Wujek, tłum., Księga Eklezjastesa, w: Biblia w przekładzie księdza Jakuba Wujka z 1599 r., Warszawa 2000 (lub inne wydanie).

Filmy

- Kod da Vinci, reż. Ron Howard, 2006,

Literatura przedmiotu

- Claude Backvis, „Osobność” jako temat w twórczości i osobowości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, w: Stanisław Herakliusz Lubomirski. Pisarz – polityk – mecenas, red. Wanda Roszkowska, Wrocław 1982,

- Karl L. Becker, Państwo Boże osiemnastowiecznych filozofów [fragmenty], tłum. Janusz Ruszkowski, Poznań 2008,

- Aleksander Brückner, Wstęp [fragmenty], w: Jakub Teodor Trembecki, Wirydarz poetycki, t. 2, Lwów 1911,

- Dariusz Chemperek, Pokuta w kwartanie Jana Andrzeja Morsztyna – spowiedź kalwinisty, w: Sława z dowcipu sama wiecznie stoi… Prace ofiarowane Pani Profesor Alinie Nowickiej-Jeżowej z okazji pięćdziesięciolecia pracy naukowej, red. Mirosława Hanusiewicz-Lavallee, Wiesław Pawlak, Lublin 2018,

- Etienne Gilson, Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich [fragmenty], tłum. Sylwester Zalewski, Warszawa 1987,

- Stephen Greenblatt, Zwrot: jak zaczął się renesans [fragmenty], tłum. Magdalena Słysz, Warszawa 2012,

- Adam Karpiński, Jacek Głażewski, Edycja krytyczna „Pokuty w kwartanie” Jana Andrzeja Morsztyna, w: Śmiech i łzy w kulturze staropolskiej, red. Adam Karpiński, Estera Lasocińska, Mirosława Hanusiewicz, Warszawa 2003,

- Adam Karpiński, Decymka myśli świętych, Poezje Postu świętego i Eklezjastes Stanisława Herakliusza Lubomirskiego – poszukiwanie archetypu tekstu, w: tegoż, Tekst staropolski. Studia i szkice o literaturze dawnej w rękopisach, Warszawa 2003,

- Adam Karpiński, O autorze [fragmenty], w: Stanisław Herakliusz Lubomirski, Poezje zebrane, oprac. Adam Karpiński, t. 2, Warszawa 1996,

- Adam Karpiński, „Salomon polski” i duchy – historia szczególnej recepcji Eklezjastesa Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 2006,

- Leszek Kukulski, Dookoła „Pokuty w kwartanie”, „Pamiętnik Literacki” 1968, z. 2,

- Estera Lasocińska, O „Eklezjastesie” Stanisława Herakliusza Lubomirskiego – Słowo i słowo, „Pamiętnik Literacki” 1999, z. 2,

- Bronisław Natoński, Humanizm jezuicki i teologia pozytywno-kontrowersyjna od XVI do XVIII wieku [fragmenty], Kraków 2003,

- Janusz Pelc, Wirydarz poetycki [hasło], w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny, t. 2, Warszawa 1998,

- Martin Pine, Pomponazzi and the Problem of “Double Truth”, “Journal of the History of Ideas” 1968, nr 2,

- Roman Pollak, Wstęp [fragmenty], w: Stanisław Herakliusz Lubomirski, Wybór pism, oprac. Roman Pollak, Wrocław 1953,

- Jerzy Snopek, Trzy wzory postaw libertyńskich, „Pamiętnik literacki” 1981, z. 3,

- Paweł Stępień, Poeta barokowy wobec przemijania i śmierci. Hieronim Morsztyn, Szymon Zimorowic, Jan Andrzej Morsztyn [fragmenty], Warszawa 1996,

- Janusz Tazbir, Cień oślich uszu. Czym się gorszono w różnych stuleciach, „Polityka 1997, nr 25,

- Janusz Tazbir, Prekursorzy polskiego libertynizmu, „Euhemer” 1961, nr 2.

Po ukończeniu konwersatorium absolwent/ka: (K_W01;K_W05 ; K_W07, K_U01; K_U02; K_U04; K_K03; K_K04; K_K07; K_K08 ; K_K09; K_K11)

Zna podstawową terminologię nauk humanistycznych i rozumie ich rolę w kulturze;

Zna podstawowe metody analizy i interpretacji tekstów kultury;

Zna najważniejsze metody badań interdyscyplinarnych;

Potrafi selekcjonować oraz dokonać krytycznej oceny informacji pochodzących z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych;

Potrafi dokonywać analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów źródłowych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych;

Potrafi sformułować problem badawczy;

Potrafi rozpoznawać i interpretować podstawowe problemy i zjawiska współczesności;

Jest gotów do poznawania nowych metod badawczych;

Ma kompetencje w zakresie wyboru najwłaściwszych środków służących do realizacji wskazanych zadań;

Przestrzega zasady tolerancji i ma poszanowanie dla różnic kulturowych;

Docenia bogactwo kultury;

Jest gotów do zrozumienia dziedzictwo kulturowego i różnorodności kulturowej;

Szanuje etyczny wymiar badań naukowych.

1. Podstawą zaliczenia konwersatorium jest:

a) obecność na zajęciach (student/ka ma prawo do dwóch nieobecności);

b) przygotowanie do zajęć (zapoznanie się z lekturami);

c) aktywny udział w dyskusjach;

e) przygotowanie zaliczeniowej wypowiedzi ustnej przedstawiającej samodzielną analizę i interpretację wybranego problemu z zakresu historii recepcji. Temat wypowiedzi i bibliografia będą uprzednio uzgadniane z prowadzącym.

2. Kryteria oceny przygotowanej przez studenta wypowiedzi ustnej:

- związek wypowiedzi z tematem;

- samodzielność, wnikliwość i kulturowy charakter interpretacji;

- sposób wykorzystania źródeł i stanu badań (bibliografii);

- kompozycja wypowiedzi (celowość, logika, przejrzystość).

3. Ocena końcowa uwzględnia:

- obecność na zajęciach i przygotowanie do nich (20% oceny końcowej);

- aktywny udział w zajęciach (30% oceny końcowej);

- wypowiedź ustną studenta/ki (50% oceny końcowej).

Zaliczenie na ocenę na podstawie prezentacji ustnej (zob. metody i kryteria oceniania).