Czy Szekspir pisał tragedie? Kategoria tragizmu i tragiczności a dramat Szekspira

ogólnouniwersyteckie

Umiejętność przygotowania wypowiedzi ustnej, prezentującej opracowany przez studenta temat (poprawnie skomponowanej, zawierającej jasno sformułowaną tezę i właściwie zhierarchizowaną argumentację, opartej na dobrej znajomości bibliografii).

Zalecana dobra znajomość języka angielskiego.

Kurs poświęcony porównaniu różnych koncepcji tragedii i tragizmu w odniesieniu do trzech tekstów Szekspirowskich: Hamleta, Makbeta i Króla Leara. Podstawowym problemem poruszanym na zajęciach będzie kwestia zgodności antycznej tragedii, zakorzenionej w strukturze mitycznej, ze światopoglądem chrześcijańskim. Czy w tekstach zaliczanych do wielkich tragedii Szekspira odnaleźć można przeczucie/ zapowiedź wizji przebaczenia, pojednania i zmartwychwstania, która dominuje w późniejszych sztukach Szekspira, zwanych powszechnie romansami. Jeśli tak, to w jaki stopniu omawiane dramaty wpisują się w nasze rozumienie tragedii? Jak Szekspir rozumiał i jak przetwarzał przejęte od starożytnych pojęcie winy tragicznej? W jakim sensie jego tragedie powielają paradygmat kosmicznego determinizmu, który wyznacza drogę bohaterów antycznych? Czy jego światem również rządzi konieczność?

Wiele publikowanych w ostatnim czasie monografii wskazuje na fakt, że współczesny odbiorca stoi przed zadaniem przemyślenia na nowo kategorii tragizmu.

Pytanie postawione w tytule kursu jest zatem tylko na pozór niedorzeczne. Bliższa analiza trzech wielkich tekstów Szekspirowskich pokazuje, jak dalece wizja poety odbiega od tradycyjnego rozumienia tragedii: czy za wzorzec naszego rozumowania przyjmiemy wytyczne Arystotelesa; czy sięgniemy po dialektyczną, Heglowską lekturę Antygony; czy też odwołamy się do tekstów Nietzschego. W centrum zainteresowania elżbietańskiego dramatopisarza sytuuje się kwestia wolnej woli oraz upadłej ludzkiej natury, która zmienia tradycyjne zrozumienie nieuchronnego „błędu” (hamartia) i pychy (hubris). Kto lub co odpowiada zatem za klęskę, na którą wydają się skazani duński książę, tan Szkocji i zniedołężniały król, oddający władzę swym wyrodnym córkom? Jaką rolę w tych fabułach odgrywa motyw szaleństwa i co ma ono wspólnego z grecką Ate?

Pytajmy więc dalej. Czy rację miał Jan Kott upatrując w Szekspirze prekursora Teatru Absurdu, w którym – po wyrugowaniu z dramatu metafizyki – tragizm ustępuje miejsca grotesce? Jak należy rozumieć ogłoszoną przez George’a Steinera „

A może przekroczenie tragizmu jest wynikiem konsekwentnie realizowanej wizji chrześcijańskiej, która zapowiada ostateczny tryumf dobra, lecz jednocześnie skazuje widza na niepewność w obliczu niewyobrażalnej – wręcz nie-ludzkie – nadziei na tryumf życia nad śmiercią?

L. C. Knights zainspirował niegdyś Eliota wskazując na zakończenie Peryklesa jako najpiękniejszy fragment we wszystkich dramatach Szekspira, przełamujący fatum śmierci. Czy w tragediach znajdziemy elementy zmierzające w podobnym kierunku, w jakim prowadzi nas Perykles? Poszukując odpowiedzi na tak postawione pytania będziemy odwoływać się do tekstów szwajcarskiego teologa, Hansa-Ursa von Balthasara i brytyjskiego marksisty, Terry’ego Eagletona.

Źródła

Arystoteles, Poetyka, tłum. Henryk Podbielski, BN 1983.

Sofokles, Król Edyp, tłum. Kazimierz Morawski, 1947.

Ajschylos, Antygona, tłum. Kazimierz Morawski, 1939.

William Szekspir, Tragedia Hamleta księcia Danii, tłum. Maciej Słomczyński, 1982.

William Szekspir, Tragedia Makbeta, tłum. Maciej Słomczyński, 1976.

William Szekspir, Wiernie spisane dzieje żywota i śmierci króla Leara i jego trzech córek, tłum. Maciej Słomczyński, 1979.

Opracowania

Dodds, Eric. Grecy i irracjonalność, tłum. Jacek Partyka. 2002.

Eagleton, Terry. Sweet Violence: The Idea of the Tragic, 2003.

Eagleton, Terry. Tragedy. 2020.

Elsky, Martin. “George Herbert Pattern Poems and the Materiality of Language”, ELH 50 (2) 1983: 245-260.

Felski, Rita. Rethinking Tragedy. 2008.

Grzegorzewska, Małgorzata. Teologie Szekspira. 2018.

Kott, „Lear, czyli Końcówka,” w tomie: Szekspir współczesny. 1964.

Lett, Jacob. Hans Urs von Balthasar’s Theology of Representation, 2023.

Steiner, George. Śmierć tragedii, tłum. Krzysztof Filip Rudolf, 2023.

Tate, R. W. “From Attic Mysteries to Paschal Mystery: Shakespeare’s Conversions of Tragedy”, Religion and Literature 48 (2) 2016: 49-77.

Taylor, Kevin and Giles Waller (eds), Christian Theology and Tragedy. Theologians, Tragic Literature and Tragic Theory, 2013.

Taylor, Kevin. Christ the tragedy of God. A Theological Exploration of Tragedy. 2018

Ponadto teksty źródłowe i inne teksty kultury oraz opracowania wybrane w porozumieniu z uczestnikami zajęć.

Po ukończeniu konwersatorium student:

– rozpoznaje w omawianych na zajęciach tekstach źródłowych (literackich, filozoficznych), dziełach sztuki i innych tekstach kultury związki z różnymi fazami i nurtami tradycji literackiej; K_W06, K_U02, K_U05, K_K06

– określa funkcje takich nawiązań w tekstach literackich i dziełach sztuki omawianych na zajęciach; K_W06, K_W08, K_U02, K_K03

– opracowuje i realizuje – w konsultacjach z prowadzącymi – projekt samodzielnych badań nad wybranymi przez siebie tekstami literackimi nawiązującymi do architektury ogrodu, a następnie prezentuje w formie ustnej ich wyniki; K_W02, KW_06, K_W07, K_W08, K_U01, K_U02, K_U03, K_U04, K_U05, K_U10, K_K02, K_K03

– dokonuje samodzielnej analizy i interpretacji wybranych przez siebie tekstów, umiejscawiając je we właściwych kontekstach kulturowych i krytycznie wykorzystując stan badań; K_W03, K_W04, K_W06, K_W07, K_U01, K_U02, K_U04, K_U05

– potrafi podjąć rzeczową dyskusję naukową, przy czym:

a) jasno formułuje i umie uargumentować swoje stanowisko,

b) umie modyfikować własne tezy uwzględniając wagę argumentacji przedstawionej w dyskusji. K_U06, K_K03, K_K05

1. Podstawą zaliczenia konwersatorium jest:

a) obecność na zajęciach (student ma prawo do dwóch nieobecności);

b) przygotowanie do zajęć;

c) aktywność (uczestnictwo w dyskusji);

d) egzamin.

Na egzamin student przygotowuje wypowiedź ustną przedstawiającą samodzielną analizę i interpretację wybranego tekstu źródłowego (lub innego tekstu kultury) związanego z tematyką zajęć.

Temat wypowiedzi i bibliografia uzgadniane są uprzednio z prowadzącymi.

2. Kryteria oceny przygotowanej przez studenta wypowiedzi własnej:

– związek wypowiedzi z tematem,

– samodzielność, wnikliwość i interdyscyplinarny charakter interpretacji,

– sposób wykorzystania stanu badań (bibliografii),

– kompozycja wypowiedzi (celowość, logika, przejrzystość).

3. Ocena końcowa uwzględnia:

– aktywny udział w zajęciach (25% oceny końcowej),

– krótką wypowiedź pisemną (200 słów)

– wypowiedź egzaminacyjną (60% oceny końcowej).