"Teologia porównawcza jako język humanistyki: „Ogień krzepnie, blask ciemnieje”. Objawienie, mistyka i literatura"

ogólnouniwersyteckie

Umiejętność przygotowania wypowiedzi ustnej, prezentującej opracowany przez studenta temat (poprawnie skomponowanej, zawierającej jasno sformułowaną tezę i właściwie zhierarchizowaną argumentację, opartej na dobrej znajomości bibliografii).

Zalecana dobra znajomość języka angielskiego.

Postawienie teologii w ramach dyskursu humanistycznego otwiera perspektywę porównawczą refleksji prawosławnej, katolickiej i ewangelickiej, także w dialogu z innymi tradycjami i religiami; refleksji, co w nich wspólne i co odrębne. Język teologii jawi się jako samodzielny język humanistyki, będący kluczem do opisania człowieka i świata. Teologia jako język humanistyki posługuje się bezpośrednim doświadczeniem człowieka, przekładając formy życia, twórczości, zachowań, uczuć, relacji społecznych na kategorie dyskursywne, wokół których na nowo budowany jest orbis humanum. Poprzez takie sproblematyzowanie teologii w jej polu zainteresowania znajduje się malarstwo, rzeźba, architektura, muzyka, literatura, doświadczenie mistyczne, liturgiczne czy ascetyczne. W ten sposób buduje się system nadrzędnych kategorii, wyznaczających dyskurs filozoficzny. Każda z wymienionych dziedzin, w obszarze teologii zyskuje nową interpretację, dla każdej teologia staje się nowym kluczem hermeneutycznym

Teologia porównawcza jako język humanistyki obejmuje trzy dydaktyczne moduły, w ramach których podejmowana będzie próba zastosowania klucza teologii porównawczej jako języka humanistyki do dziedziny filozofii, literatury i sztuki. Każdy z modułów prowadzony jest przez trzyosobowy zespół badaczy. Ostatnie zajęcia zamykające semestr (4 x 45 min) odbędą się w formie sympozjum, na którym nastąpi wymiana doświadczeń studentów i wykładowców ze wszystkich trzech modułów a studenci zaprezentują wyniki swoich poszukiwań.

Tytuł niniejszego modułu, zaczerpnięty ze znanej polskiej kolędy (pieśni Franciszka Karpińskiego O narodzeniu Pańskim), nawiązuje do paradoksów wpisanych w naturę doświadczenia mistycznego: z jednej strony, spotkanie z Absolutem oznacza zanurzenie podmiotu w strumieniu oślepiającego światła, które rozbłysło na Górze Tabor; z drugiej mistyk spotyka Boga pod osłoną nocy, tak samo niepojętej jak Noc Paschalna. Odwołując się do symbolicznej interpretacji starotestamentalnej Pieśni nad Pieśniami, mistycy chrześcijańscy łączą język religii z erotyką. W pismach mistyków miłosna ekstaza jest nierozłącznie powiązana z miłością, którą Bóg okazał w śmierci krzyżowej. Doświadczenie mistyczne pozwala poznać pełnię Słowa, lecz jednocześnie pozostaje niewyrażalne. Porównując tradycję chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu będziemy pytać o to, jak te paradoksy znajdują odzwierciedlenie w tekstach literackich: w średniowiecznej poezji religijnej; w dziełach poetów hiszpańskich; angielskich metafizyków i w Kwartetach Thomasa Stearnsa Eliota.

Lektury wstępne

Awierincew S., Świat jako szkoła, [w:] tegoż, Na skrzyżowaniu tradycji. Szkice o literaturze i kulturze wczesnobizantyjskiej, tłum. D. Ulica, Warszawa 1988, s. 202-254.

Jaeger W., Teologia wczesnych filozofów greckich, tłum. J. Wocial, Kraków 2007, s. 25-48.

Pasierb J. St., Na początku była kultura, [w:] tegoż, Na początku była kultura, red. M. Wilczek, Katowice 2013, s. 13-22.

Pasierb J. St., Teologia i kultura współczesna, [w:] tegoż, Na początku była kultura, red. M. Wilczek, Katowice 2013, s. 77-85.

Źródła

Orygenes, Komentarz do Pieśni nad pieśniami. Homilie o Pieśni nad pieśniami. Z jęz. łacińskiego przeł. i przypisami opatrzył S. Kalinkowski. Kraków 1994.

Filokalia. Teksty o modlitwie serca. Przekład i oprac. J. Naumowicz. Kraków 1998 (i wyd. nast.).

Filokalia. Tom 1. Przeł. C. Dobak. Red. naukowa i oprac. C. Dobak, Szymon Hiżycki. Kraków 2023.

Św. Bernard z Clairvaux, Pisma. T. 1: O miłowaniu Boga. Tłum. z jęz. łacińskiego S. Kiełtyka. Kraków 1991 (i wyd. nast.).

Św. Bonawentura, Pisma ascetyczno-mistyczne. Przedmowa P. A. Dudycz. Wprowadzenie C. Niezgoda. Warszawa 1984 (Drzewo życia; Mistyczny krzew winny, czyli traktat o Męce Pańskiej; Trzy drogi albo inaczej Ogień miłości).

Gospodzinie wszechmogący... [Dialog mistrza Polikarpa ze Śmiercią], oprac. R. Mazurkiewicz i W. Twardzik [w:] Widzenie Polikarpa. Średniowieczne rozmowy człowieka ze śmiercią. Pod red. A. Dąbrówki i P. Stępnia. Warszawa 2014 {Studia Staropolskie. Series Nova 37 (93)}.

Marcin Hińcza, Plęsy aniołów Jezusowi narodzonemu, naświętszego krzyża tańce. Wydała A. Bielak. Warszawa 2019 {Biblioteka Pisarzy Staropolskich 51}.

Lament świętokrzyski [w:] Polskie pieśni pasyjne. Średniowiecze i wiek XVI. Pod red. J. Nowaka-Dłużewskiego. T. 1: Teksty i komentarze. Zebrał i oprac. M. Korolko. Oprac. językowe J. Puzynina przy współudziale T. Dobrzyńskiej. Oprac. paleograficzne H. Kowalewicz, Warszawa 1977.

Mistrz Eckhart, Dzieła wszystkie. T. 1-5. Przeł. W. Szymona. Poznań 2013-2020.

Obłok niewiedzy [The Cloud of Unknowing]. Tłum. W. Unolt. Poznań 2021.

Baltazar Opec, Żywot Pana Jezu Krysta (1522). Wydali i wstępami opatrzyli W. Wydra i R. Wójcik. Wstęp ikonograficzny K. Krzak-Weiss. Poznań 2014 (Nabożna rozmowa świętego Biernata z Panem Jezusem, nowo narodzonym Dzieciątkiem; Nabożne i rozkoszne tolenie s przywitanim i s pozdrowienim nowonarodzonego Pana Jezusa).

Sen o krzyżu. Staroangielski poemat mistyczny [The Dream of the Rood]. Przekład i oprac. M. Opalińska. Warszawa 2007.

Św. Symeon Nowy Teolog, Modlitwa mistyczna. Tłum. W. Szymona. Wstęp i wybór tekstów Ł. Leonkiewicz. Kraków 2022.

Władysław z Gielniowa, Utwory [w:] W. Wydra, Władysław z Gielniowa. Z dziejów średniowiecznej poezji polskiej. Poznań 1992 (Ad Cantica canticorum verto me, nam dulcor horum...; Jasne Krystowo oblicze; Żołtarz Jezusow).

Św. Jan od Krzyża, Dzieła. Z hiszpańskiego przeł. B. Smyrak. Wyd. 5 przejrzane i poprawione. Kraków 1995 (Noc ciemna [Noche oscura]; Pieśń duchowa [Cántico espiritual]) (i wyd. nast.).

Robert Southwell, „The Burning Babe”, https://www.poetryfoundation.org/poems/45183/the-burning-babe

Miguel de Guevarra, A Christo crucificado, http://poesiabreve-briefpoetry.com/migueldeguevara.html

George Herbert, Love III, https://www.poetryfoundation.org/poems/44366/love-ii

Thomas Stearns Eliot, Little Gidding [w:] Christopher Ricks (red.), The Poems of T. S. Eliot. Vol. 1. London 2015.

Opracowania

The Cambridge Companion to Christian Mysticism. Ed. by Amy Hollywood, Patricia Z. Beckman. Cambridge University Press 2012.

The Cambridge Companion to Medieval English Mysticism. Ed. by S. Fanous and V. Gillespie. Cambridge University Press 2011.

A. Louth, Początki mistyki chrześcijańskiej (od Platona do Pseudo-Dionizego Areopagity). Przeł. H. Bednarek. Kraków 1997.

B. McGinn, Fundamenty mistyki (do V wieku). Obecność Boga, historia mistyki zachodniochrześcijańskiej. Przekł. T. Dekert. Kraków 2009.

B. McGinn, P. Ferris-McGinn, Mistycy wczesnochrześcijańscy. Wizje Boga u mistrzów duchowych. Przekł. E. E. Nowakowska. Kraków 2008.

W. James, The Varieties of Religious Experience. New York 1902.

E. Underhill, Mysticism. A Study in the Nature and Development of Spiritual Consciousness. New York 2002 [1911].

W. N. Łosski, Teologia mistyczna Kościoła wschodniego. Tłum. I. Brzeska. Kraków 2007.

G. I. Mantzaridis, Przebóstwienie człowieka: nauka Świętego Grzegorza Palamasa w świetle tradycji prawosławnej, Lublin 1997.

J.-N. Vuarnet, Ekstazy kobiece. Tłum. K. Matuszewski. Gdańsk 2015.

A. Bielak, Wprowadzenie do lektury [w:] M. Hińcza, Plęsy aniołów Jezusowi narodzonemu, naświętszego krzyża tańce. Wydała A. Bielak. Warszawa 2019 {Biblioteka Pisarzy Staropolskich 51}.

„Cantando cum citharista”. W pięćsetlecie śmierci Władysława z Gielniowa. Pod red. R. Mazurkiewicza. Warszawa 2006 {Studia Staropolskie. Series Nova 12 (68)}.

S. Graciotti, „Lament świętokrzyski” a średniowieczna tradycja „Planctus Beatae Mariae Virginis” [w zbiorze:] Od „Lamentu świętokrzyskiego” do „Adona”. Włoskie studia o literaturze staropolskiej. Pod red. G. Brogi Bercoff i T. Michałowskiej. Warszawa 1995.

G. I. Mantzaridis, Przebóstwienie człowieka: nauka Świętego Grzegorza Palamasa w świetle tradycji prawosławnej. Przeł. I Czaczkowska. Lublin 1997.

P. Stępień, Z literatury religijnej polskiego średniowiecza. Studia o czterech tekstach: „Kazanie na dzień św. Katarzyny”, „Legenda o św. Aleksym”, „Lament świętokrzyski”, „Żołtarz Jezusow”. Warszawa 2003.

Widzenie Polikarpa. Średniowieczne rozmowy człowieka ze śmiercią. Pod red. A. Dąbrówki i P. Stępnia. Warszawa 2014 {Studia Staropolskie. Series Nova 37 (93)}.

Ponadto teksty źródłowe i inne teksty kultury oraz opracowania wybrane w porozumieniu z uczestnikami zajęć.

Po ukończeniu konwersatorium student:

– rozpoznaje w omawianych na zajęciach tekstach źródłowych (literackich, filozoficznych, teologicznych), dziełach sztuki i innych tekstach kultury związki z różnymi fazami i nurtami tradycji teologicznej; K_W06, K_U02, K_U05, K_K06

– określa funkcje takich nawiązań w tekstach literackich i dziełach sztuki omawianych na zajęciach; K_W06, K_W08, K_U02, K_K03

– opracowuje i realizuje – w konsultacjach z prowadzącymi – projekt samodzielnych badań nad wybranymi przez siebie tekstami literackimi nawiązującymi do określonych tradycji teologicznych, a następnie prezentuje w formie ustnej ich wyniki; K_W02, KW_06, K_W07, K_W08, K_U01, K_U02, K_U03, K_U04, K_U05, K_U10, K_K02, K_K03

– dokonuje samodzielnej analizy i interpretacji wybranych przez siebie tekstów, umiejscawiając je we właściwych kontekstach kulturowych i krytycznie wykorzystując stan badań; K_W03, K_W04, K_W06, K_W07, K_U01, K_U02, K_U04, K_U05

– potrafi podjąć rzeczową dyskusję naukową, przy czym:

a) jasno formułuje i umie uargumentować swoje stanowisko,

b) umie modyfikować własne tezy uwzględniając wagę argumentacji przedstawionej w dyskusji. K_U06, K_K03, K_K05

1. Podstawą zaliczenia konwersatorium jest:

a) obecność na zajęciach (student ma prawo do dwóch nieobecności);

b) przygotowanie do zajęć;

c) aktywność (uczestnictwo w dyskusji);

d) egzamin.

Na egzamin student przygotowuje wypowiedź ustną przedstawiającą samodzielną analizę i interpretację wybranego tekstu źródłowego (lub innego tekstu kultury) związanego z tematyką zajęć.

Temat wypowiedzi i bibliografia uzgadniane są uprzednio z prowadzącymi.

2. Kryteria oceny przygotowanej przez studenta wypowiedzi własnej:

– związek wypowiedzi z tematem,

– samodzielność, wnikliwość i interdyscyplinarny charakter interpretacji,

– sposób wykorzystania stanu badań (bibliografii),

– kompozycja wypowiedzi (celowość, logika, przejrzystość).

3. Ocena końcowa uwzględnia:

– obecność na zajęciach (10% oceny końcowej),

– przygotowanie do zajęć (10% oceny końcowej),

– aktywny udział w zajęciach (20% oceny końcowej),

– wypowiedź egzaminacyjną (60% oceny końcowej).