Etyka kliniczna

ogólnouniwersyteckie

Celem zajęć jest zapoznanie słuchaczy z głównymi stanowiskami teoretycznymi i metodami badawczymi dotyczącymi problemów etycznych występujących w diagnostyce i leczeniu oraz modelami wsparcia etycznego w środowisku klinicznym.

Celem zajęć jest zapoznanie słuchaczy z głównymi stanowiskami teoretycznymi i metodami badawczymi dotyczącymi problemów etycznych występujących w diagnostyce i leczeniu. Treści omawiane na zajęciach stanowią wprowadzenie w problematykę, która bardziej szczegółowo będzie omawiana na innych przedmiotach kierunku Bioetyka, zarówno obowiązkowych jak i do wyboru. Materiał przedstawiany na zajęciach obejmuje centralne zagadnienia etyczne dyskutowane we współczesnej literaturze z zakresu etyki medycznej. Zagadnienia są omawiane w porządku od ogólnych do bardziej szczegółowych.

Zagadnienia: Specyfika i przedmiot etyki klinicznej. Pojęcie zdrowia i choroby. Prawo do zdrowia i prawo do opieki zdrowotnej. Modele namysłu w etyce klinicznej. Koncepcja 4 zasad i jej krytyka. Etyczne modele relacji lekarz-pacjent. Profesjonalizm. Dobro pacjenta. Paternalizm medyczny. Prawa pacjenta – fundamenty etyczne i uwarunkowania prawne: autonomia pacjenta, kompetencja decyzyjna pacjenta; świadoma zgoda na świadczenie zdrowotne (modele, warunki ważności i znaczenie); informowanie pacjenta i etyczny wymiar komunikacji lekarz-pacjent; prawdomówność w medycynie; poufność w praktyce klinicznej. Problemy etyczne występujące w wybranych obszarach praktyki klinicznej: neonatologii, medycynie reprodukcyjnej, transplantologii, intensywnej terapii, geriatrii, medycynie paliatywnej oraz w pielęgniarstwie. Modele wsparcia etycznego w środowisku klinicznym. Geneza i natura konsultacji etycznych w praktyce klinicznej. Status, zadania i kompetencje konsultantów etycznych. Modele organizacji i funkcjonowania klinicznych konsultantów etycznych oraz szpitalnych komisji (zespołów) etycznych. Metody etycznej analizy przypadków klinicznych. Wyzwania związane z wdrażaniem i ewaluacją klinicznych konsultacji etycznych. Przedmiot obejmuje zajęcia warsztatowe - symulację pracy szpitalnej komisji etycznej/konsultanta etycznego w zakresie udzielania konsultacji etycznych dotyczących postępowania w trudnych przypadkach klinicznych.

Lektury podstawowe:

‒ Beauchamp T.L., Childress J.F., Zasady etyki medycznej, Książka i Wiedza, Warszawa 1996.

‒ Engelhardt Jr. T., The Foundation of Bioethics, OUP 2007.

‒ Gert B., Culver C.M., Clouser K., Bioetyka: ujęcie systematyczne, Wyd. Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2009.

‒ Łuków P., Granice zgody: autonomia zasad i dobro pacjenta, Scholar, Warszawa 2005.

‒ Różyńska J., Chańska W., (red.), Bioetyka, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013

Lektury tematyczne (w kolejności omawiania na zajęciach; lista może ulec uzupełnieniu w zależności od potrzeb studentów i przebiegu zajęć):

− J. Różyńska, P. Łuków, Narodziny i natura bioetyki, w: Bioetyka (red. J. Różyńska, W. Chańska), Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013: 15-31

− K. Szewczyk, Bioetyka. Medycyna na granicach życia, PWN 2009, ss. 43-77

− P. Łuków, Rola światopoglądów w tworzeniu prawa medycznego, Prawo i Medycyna 1/8 2011 (42, vol. 13);

− N. Daniels, “Is There a Right to Health Care and, If So, What Does It Encompass?”, Helga Kuhse and Peter Singer (ed.), A Companion to Bioethics, sec. ed. Blackwell 2009

− C. Włodarczyk, S. Paździoch, Systemy zdrowotne, Wyd. UJ, Kraków 2001, rozdz. 6 i 7.

− CESCR General Comment No. 14: The Right to the Highest Attainable Standard of Health (Art. 12) Adopted at the Twenty-second Session of the Committee on Economic, Social and Cultural Rights, on 11 August 2000 (Contained in Document E/C.12/2000/4)

− Boorse, Christopher, “Health as a Theoretical Concept,” Philosophy of Science 44 (1977): 542-573

− Nordenfelt L. Action, Ability, and Health: Essays in the Philosophy of Action and Welfare. Dordrecht ; Boston: Kluwer Academic Publishers; 2000

− Mildred Blaxter, Zdrowie, przekł. Magdalena Okła, Sic! Warszawa 2009, rozdz. 1.

− Gert, Bernard; Culver, Charles M.; Clouser, K. Danner, „Malady: A New Treatment of Disease,” Hastings Center Report 11, 3 (1981): 29-37;

− B. Gert, Ch. M. Culver, D. K, Clouser, Bioetyka. Ujęcie systematyczne, ‪Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria‬, 2009, rozdz. 5. Pryncypializm‬‬‬‬‬‬‬‬

− R. Gillon, Etyka lekarska - problemy filozoficzne, Wyd. Lekarskie PZWL , 1997, rozdziały: 10, 12, 13, 14 i 15;‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

− T. L. Beauchamp, J. F. Childress, Zasady etyki medycznej, Warszawa: KiW 1996, ss. 21-49

− W. F. May, „Code, Covenant, Contracts, or Philantrophy: Various Models for Professional Ethics are Available to Medicine,” Hastings Center Report, 5, 6 (1975): 29-38

− R. Veatch. "Doctor Does Not Know Best: Why in the New Century Physicians Must Stop Trying to Benefit Patients." Journal of Medicine and Philosophy 25.6 (2000): 701-721

− Veatch, Robert M., “Models for Ethical Medicine in a Revolutionary Age. What Physician-Patient Roles Foster the Most Ethical Relationship?” Hastings Center Report 2, 3 (1972): 5-7

− Moulton B, King JS. Aligning ethics with medical decision-making: the quest for informed patient choice. J Law Med Ethics. 2010;38(1):85-97.

− Pellegrino ED. Professionalism, profession and the virtues of the good physician. The Mount Sinai Journal of Medicine 2002; 69:378–84

− Sullivan WM. Medicine under threat: professionalism and professional identity. CMAJ 2000;162:673-5

− P. Łuków, ‪„Komu jest potrzebny kodeks etyki lekarskiej?”, ISF Diametros 2007, http://www.diametros.iphils.uj.edu.pl/?l=1&p=cnf4&m=44&jh=1&ih=72

− Robert M. Veatch, “Zawodowa etyka medyczna: fundament jej zasad” w: W. Galewicz (red.), Moralność i profesjonalizm Spór o pozycję etyk zawodowych, Wydawnictwo Universitas 2010

− Pellegrino ED. The Commodification of Medical and Health Care: The Moral Consequences of a Paradigm Shift from a Professional to a Market Ethic, Journal of Medicine and Philosophy, Volume 24, Issue 3, 1999; 243-266

− Samuel W. Bloom, Professionalism in the Practice of Medicine, The Mount Sinai Journal of Medicine Vol. 69 No. 6 November 2002, 398-403.

− Faden, Ruth R., Beauchamp, Tom L., A History and Theory of Informed Consent, New York, Oxford, Oxford University Press 1986, rozdział 8

− D. Archard, Informed Consent: Autonomy and Self-Ownership, Journal of Applied Philosophy, Vol. 25, No. 1, 2008

− O'Neill, Some limits of informed consent J Med Ethics 2003;29:4-7

− Robert Young, “Informed Consent and Patient Autonomy”, Kuhse & Singer, Companion

− Faden, Ruth R., Beauchamp, Tom L., A History and Theory of Informed Consent, New York, Oxford, Oxford University Press 1986, rozdział 7

− O. O'Neill, Autonomy and trust in bioethics. Cambridge; New York: Cambridge University Press; 2002, 16-27.

− John Christman, “Constructing the Inner Citadel: Recent Work on the Concept of Autonomy”, Ethics 99 (1) 1988: 109-124.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ ‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

− P. Łuków, ‪Granice zgody‬: ‪autonomia zasad i dobro pacjenta‬, ‪Scholar‬, 2005, ss. 126-165‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

− J. Knight, „Judging Competence: When the Psychiatrist Need, or Need Not, Be Involved” w: Cutter MAG, Shelp EE. Competency: A Study of Informal Competency Determinations in Primary Care. Dordrecht ; Boston: Kluwer Academic Publishers; 1991

− James F. Drane, “Competency to Give an Informed Consent”, JAMA 1984;252:925-927

− Carl Elliott, “Patients Doubtfully Capable or Incapable of Consent”, Kuhse & Singer, Companion

− Roger Higgs, “Truth-telling”, w: Kuhse & Singer, Companion;

− Gert Bernard, Culver Charles M., Clouser Danner K, Bioetyka. Ujęcie systematyczne, ‪Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria‬, 2009, rozdz. 10 Paternalizm i jego uzasadnienia‬‬‬‬‬‬‬‬

− Buchanan, Allen, „Medical Paternalism,” Philosophy and Public Affairs 7 (4) 1978: 370-390

− Carter, Rosemary, “Justifying Paternalism,” Canadian Journal of Philosophy 7, 1 (1977): 133-145

− P. Łuków, ‪Granice zgody‬: ‪autonomia zasad i dobro pacjenta‬, ‪Scholar‬, 2005, ss. 104-125‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

− Ostrowska, „Paternalizm czy partnerstwo? Relacje między pacjentami a lekarzami w Europie” w: H. Domański, A. Ostrowska, P.B. Sztabiński (red.), W środku Europy? Wyniki Europejskiego Sondażu Społecznego. Warszawa : Wydawn. IFIS PAN, 2006‬‬‬‬

− K. Kipnis, „Medical Confidentiality” w: The Blackwell Guide to Medical Ethics, eds. Rosamond Rhodes, Leslie P. Francis, Anita Silvers, 2007: 104-127;

− J. Różyńska, J. Hołówka, „Tajemnica lekarska” w: Bioetyka (red. J. Różyńska, W. Chańska), Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013: 121-134

− Zabójstwo Tatiany Tarasoff w: T.L. Beauchamp, J.F. Childress, Zasady etyki medycznej, przeł. W. Jacórzyński, Warszawa, Książka i Wiedza 1996: 528-531.

− “Poszanowanie prywatności i poufność” w: P. Łuków, T. Pasierski, Etyka medyczna z elementami filozofii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2013

− Dickens, B.M. & Cook, R.J., “Adolescents and consent to treatment. International Journal of Gynaecology and Obstetrics” 2005, 89, 179–184.

− H. Tristram Engelhardt, Jr., “Beyond the Best Interests of Children: Four Views of the Family and of Foundational Disagreements Regarding Pediatric Decision Making” Journal of Medicine and Philosophy, 35: 499–517, 2010

− „Etyka lekarska w pediatrii” w: Etyka medyczna z elementami filozofii, P. Łuków, T. Pasierski, Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2013: 171-190

− Bailey S. “In whose interests? The best interests principle under ethical scrutiny”, Australian Critical Care 2001; 14(4):161-164

− Rekomendacje dotyczące postępowania z matką oraz noworodkiem urodzonym na granicy możliwości przeżycia z uwzględnieniem aspektów etycznych, Zespół ds. Rekomendacji Etycznych w Perinatologii, Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 5, zeszyt 1, 5-13, 2012

− Ch. Harrison, “Fidelity and truthfulness in the pediatric setting: withholding information from children and adolescents” w: Clinical Ethics in Pediatrics, Douglas S. Diekema, Mark R. Mercurio, Mary B. Adam (eds), Cambridge University Press 2011

− Bernal EW. The nurse as patient advocate. Hastings Cent Rep. 1992;22(4):18-23

− William K. Cody, “Paternalism in Nursing and Healthcare: Central Issues and Their Relation to Theory”, Nursing Science Quarterly, Vol. 16 No. 4, October 2003, 288-296

− Sarah Breier-Mackie, “Patient Autonomy and Medical Paternity: Can Nurses Help Doctors to Listen to Patients?” Nursing Ethics 2001 8 (6)

− Jerzy Kopania, Etyczny wymiar cielesności, Kraków: Aureus, 2002, ss. 47-69

− Melo H, Brandao C, Rego G, Nunes R “Ethical and legal issues in xenotransplantation” Bioethics. 2001 Oct;15(5-6): 427-42.

− M. Nowacka, „Etyka transplantacji”, w: Bioetyka (red. J. Różyńska, W. Chańska), Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013: 220-323

− Sue Rabbitt Roff, “We should consider paying kidney donors”, British Medical Journal 2011;343:d4867; Ahad J. Ghods, “Renal Transplantation in Iran”, Nephrology Dialisis Transplantation (2002) 17 (2): 222-228

− Farhat Moazam, Riffat Moazam Zaman, and Aamir M. Jafarey, “Conversations with Kidney Vendors in Pakistan: An Ethnographic Study,” Hastings Center Report 39, no. 3 (2009): 29-44

− B. Wolniewicz, “Neokanibalizm” w: Filozofia i wartości, t. I, Warszawa : Wydział Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, 1993, ss. 259-263

− Brian D. Earp et. al., “If I Could Just Stop Loving You: Anti-Love Biotechnology and the Ethics of a Chemical Breakup” The American Journal of Bioethics, 13:11, 3-17

− Douglas T. Human enhancement and supra-personal moral status. Philos Stud. 2013;162(3):473-97

− Bostrom N. In defense of posthuman dignity. Bioethics. 2005;19(3):202-14

− Meyers C, Woods RD. An obligation to provide abortion services: what happens when physicians refuse? J Med Ethics. 1996;22(2):115-20

− Herbert T. Krimmel, “Argument przeciwko rodzicielstwu zastępczemu”, w: Włodzimierz Galewicz (red.) Początki ludzkiego życia. Antologia bioetyki. Tom 2, Wyd. Universitas 2010:337-350;

− Przyłuska-Fiszer, „Etyka i przerywanie ciąży” w: Bioetyka (red. J. Różyńska, W. Chańska), Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013: 311-326

− Don Marquis, “Dlaczego aborcja jest niemoralna” w: W. Galewicz (red.) Początki ludzkiego życia. Antologia bioetyki. Tom 2, Wyd. Universitas 2010: 215-240

− J. Jarvis Thompson, „Obrona aborcji” w: Włodzimierz Galewicz (red.) Początki ludzkiego życia. Antologia bioetyki. Tom 2, Wyd. Universitas 2010: 145-164

− P. Sagot et al., “Similarly increased congenital anomaly rates after intrauterine insemination and IVF technologies: a retrospective cohort study”, Human Reproduction, Vol.27, No.3 pp. 902–909, 2012

− Michael J. Davies et. al., “Reproductive Technologies and the Risk of Birth Defects”, New England Journal of Medicine 366;19

− Daniel Callahan, "Aging and the Goals of Medicine," Hastings Center Report 24, no. 5 (1994): 39-41

− David Gems. "Is More Life Always Better? The New Biology of Aging and the Meaning of Life." Hastings Center Report 33. no. 4 (2003): 31-39

− Joseph Panno, Aging: theories and potential therapies, Facts On File, Inc., 2005, rozdz. 2 i 3

− Dan W. Brock, Justice, health Care, and the Elderly, „Philosophy & Public Affairs” 18, (3) (1989): 297-312.

− Michael Tooley, „Nieistotne rozróżnienie: zabicie a pozwolenie na śmierć”, w: W. Galewicz (red.), Wokół śmierci i umierania. Antologia bioetyki. Tom 1, Wyd. Universitas 2009

− Miller FG, Brody H. Professional integrity and physician-assisted death. Hastings Cent Rep. 1995;25(3):8-17.

− Häyry H. “Bioethics and political ideology: the case of active voluntary euthanasia”, Bioethics 1997 Jul-Oct;11(3-4):271-6

− Alichniewicz, w: Bioetyka (red. J. Różyńska, W. Chańska), Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2013: 282-294

− John Hardwig, Czy mamy obowiązek umrzeć? w: W. Galewicz (red.), Wokół śmierci i umierania. Antologia bioetyki. Tom 1, Wyd. Universitas 2009.

‒ ASBH, Core Competences for Health Care Ethics Consultation. The Report of the American Society for Bioethics and Humanities, 2nd Edition, 2009.

‒ Aulisio M.P., Arnold R. M., Youngner S. J. (red.) Ethics Consultations. From Theory to Practice, Baltimore and London 2003

‒ Dubler N.N., Liebman C.L., Bioethics Mediation. A Guide to Shaping Shared Solutions, New York 2004.

‒ Jonsen A.R., Siegler M., Winslade WJ., Clinical Ethics. A Practical Approach to Ethical Decisions in Clinical Medicine, 6th Ed. United States of America 2006.

‒ Fox E., Ethics Consultation: Responding to Ethics Questions in Health Care, U.S. Department of Veterans Affairs, National Center for Ethics in Health Care, 2005.

‒ Post Faber L., Blustein J., Dubler N.N., Handbook for Health Care Ethics Committees, Maryland 2007.

‒ Steinkamp N., Gordijn B., Ethical Case Deliberation on the Ward. A comparison of Four Methods, Medicine, Health Care and Philosophy 2003, vol. 6, s. 235-246.

‒ Amdrur R.J, Bankert E.A., Institutional Review Board. Member Handbook. 2thEd. Jones and Bartelett Publishers 2007

Nabyta wiedza:

‒ zna i rozumie multi- i interdyscyplinarną terminologię stosowaną w etyce klinicznej

‒ ma pogłębioną i uporządkowaną wiedzę na temat specyfiki przedmiotowej i metodologicznej współczesnej etyki klinicznej: zna główne zagadnienia i problemy etyki klinicznej, główne orientacje teoretyczne i badawcze oraz stanowiska aksjologiczne i normatywne;

‒ ma wszechstronną znajomość i dogłębne zrozumienie roli etyki w praktyce klinicznej

‒ zna metody przeprowadzania etycznej analizy przypadków klinicznych i formułowania rekomendacji etycznych

Nabyte umiejętności:

‒ krytycznie analizuje teksty z zakresu tematyki seminarium oraz poglądy i argumenty innych autorów, w tym uczestników zajęć

‒ prawidłowo identyfikuje, interpretuje i analizuje problemy i konflikty etycznej, jakie powstają na gruncie praktyki klinicznej

‒ merytorycznie i poprawnie argumentuje, dobiera i konstruuje zaawansowane argumenty normatywne i faktyczne, oraz formułuje odpowiedzi na krytykę

‒ posiada zaawansowaną umiejętność przygotowania wystąpień ustnych związanych z tematyką seminarium

‒ posiada zaawansowaną umiejętność przygotowania pisemnych prac analityczno-krytycznych oraz prac monograficznych związanych z tematyką seminarium

‒ potrafi w sposób uporządkowany i metodyczny przeprowadzić analizę przypadku klinicznego oraz sformułować i merytorycznie uzasadnić rekomendację etyczną w danej sprawie, korzystając z posiadanej interdyscyplinarnej wiedzy, opinii specjalistów oraz poglądów własnych i innych zaangażowanych podmiotów

‒ prowadzi na poziomie zaawansowanym pracę badawczą pod kierunkiem prowadzącego seminarium, wymagającą samodzielnego wyszukiwania, analizowania i oceniania informacji pochodzących z różnych źródeł oraz integrowania wiedzy z różnych dyscyplin nauki, z których dorobku korzysta bioetyka kliniczna

Nabyte kompetencje społeczne:

‒ docenia znaczenia refleksji etycznej w praktyce medycyny

‒ dostrzega i formułuje problemy etyczne związane z pracą badawczą i zawodową na polu etyki klinicznej, ma poczucie odpowiedzialnością przed współpracownikami i innymi członkami społeczeństwa oraz wykazuje aktywność w rozwiązywaniu tych problemów

‒ odznacza się rzetelnością, rozwagą i zaangażowaniem w projektowaniu, planowaniu i realizowaniu działań badawczych i profesjonalnych

‒ podejmuje i inicjuje działania badawcze i profesjonalne, planując i organizując ich przebieg

‒ potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując w niej różne role

Od r.ak. 2023/24

‒ aktywność (w tym obecność, przygotowanie do zajęć, udział w dyskusjach i pracach seminaryjnych) – 20 %

‒ przygotowanie i wygłoszenie referatu – 5%

‒ przygotowanie pisemnej analizy krytycznej wybranego tekstu z zakresu tematyki seminarium – 10% (2 x 5%)

‒ indywidualne przygotowanie pisemnej, metodycznej rekomendacji etycznej dotyczącej wybranego przypadku klinicznego – 10 % (2 x 5%)

‒ przygotowanie w grupie pisemnej, metodycznej rekomendacji etycznej dotyczącej wybranego przypadku klinicznego – 10 % (2 x 5%)

‒ esej monograficzny z zakresu tematyki seminarium – 20%

‒ egzamin ustny – 25%

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 w semestrze

Do r.ak. 2022/23

‒ przygotowanie do zajęć i aktywny, konstruktywny udział w dyskusjach i pracach na zajęciach – 25 %

‒ przygotowanie i wygłoszenie referatu wprowadzającego do dyskusji na zajęciach – 15%

‒ praca pisemna z zakresu tematyki seminarium – 30%

‒ egzamin ustny - 30%

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 1 w semestrze